O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

 
Jadval 14.1.
Prostanoidlar, ularning retseptorlari va ta’sirlari.
Prostanoid 
Retseptor Asosiy ta’sir 
PGE
2
* 
EP EP1 Bronxlar 
va 
me’da ichak trakti 
mushaklarini qisqartiradi 

---

- 723 -
EP2 Bronxlar, tomirlar va me’da-ichak trakti 
mushaklarini bo‘shashtirish 
EP3 Bronxlar, 
bachadon 
mushaklarini 
qisqartirish, me’da bezlarini HCl ni 
ishlab chiqarilishini kamaytirish va 
shilliq 
ajralishini 
ortishi. 
Lipolizni 
susayishi, vegetativ nerv sistemasida 
mediatorlar ajralishini kamaytirish 
EP4 Vazodilyatatsiya 
PGF
2α
EP
Bachadonni qisqarishi 
PGD
2
DP
Mezenteral, 
koronar, 
buyrak 
tomirlarining 
vazodilyatatsisi 
va 
o‘pkatomirlarining vazokonstruksiyasi, 
trombositlara 
gregasiyasinisusayishi, 
bachadon 
va 
me’da-ichak 
trakti 
mushaklari relaksatsiyasi 
PGI
2
(prostatsiklin) 
IP 
Trombositlarni 
agregasiyasini 
kamaytiradi, vazodilyatatsiya 
T
X
A
2 
(tromboksan) 
TP
Trombositlarni 
agregasiyasini 
rag‘batlanishi, vazokonstruksiya 
*PGE
2 
ni quyidagi ta’sirotlarni yuzaga chiqaruvchi retseptorlar ma’lum emas: tana 
haroratini oshishi, T-limfotsitlar proliferatsiyasini susayishi, makrofaglar 
faollashuvining 
susayishi, 
kortikosteroidlar 
va 
eritropoetin 
ajralishini 
rag‘batlanishi. 
 
Jadval 14.
2
Araxidon kislotasining metabolitlari, ularning dori vositalari va 
sintetik unumlari, ularning biosintezini ingibitorlari.
Endogen 
ligandlar 
Endogen 
ligandlarli 
dori vositalai 
Endogen 
ligandlarni 
sintetik 
unumlari 
Siklooksige-
naza 
ingibitorlari
(SOG) 
Boshqa 
fermentlar 
ingibitorlari 
Retseptor-
lar 
blokatorlari 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Prostaglan-
din F
2α 
Prostaglan-
din E
2 
Prostaglan-
din E
1
Dinoprost 
Dinoproston
Aprostadil 
Karboprost 
Mizopros-
tol
SOG-1 
ingibitorlari
atsetilsalit-
silat kislotasi
kichik 
dozalarda 

---

- 724 -
Prostatsiklin 
(PGl
2
) 
Epoproste-
nol 
SOG 1-2 
ingibitorlari
atsetilsalit-
silat kislotasi
Ibuprofen, 
Diklofenak-
Natriy, 
Indometatsin, 
Piroksikam
, 
SOG-2 
ingibitorlari
Selekoksib
Tromboksan 
(TXA
2
) 
SOG-1 
ingibitorlari 
SOG-1-2 
ingibitorlari
Tromboksa
nsintetaza 
ingibitorlari
Dazoksiben
Tromboksan 
retseptorlari 
blokatorlari
Daltroban
Leykotrienlar 
(sisteinil-
leykotrienlar 
CysLT) 
5-lipoksi-
genaza 
ingibitorlari
Zileuton
Leykotrien 
(CysLT) 
retseptorlari
ning 
blokatorlari
Zafirlukast
Steroid 
tuzilishga 
ega 
bo‘lgan yallig‘lanishga qarshi vositalarga
glyukokortikoidlar ta’luqlidir. Ularning yallig‘lanishga qarshi ta’sir mexanizmi 
araxidon kislotasining hosil bo‘lishi uchun zarur bo‘lgan fosfolipazaA
2 
faolligini 
susaytirish bilan bog‘liq(q14.2-chizma) Glyukokortikoidlar fosfolipazaga bevosita 
ta’sir ko‘rsatmaydi, balki endogen proteinlar lipokortinlarni (sinonimi-aneksinlar) 
sintezi va ajralishiga imkoniyat yaratadilar. U esa o‘z navbatida qayd etilgan 
fermentni susaytiradi. Glyukokortikoidlar araxidon kislotasini hosil bo‘lishi 
darajasida ta’sir etishlarini hisobga olganda ularning yallig‘lanishga qarshi 
ta’sirlarini yuzaga chiqishidan faqat prostanoidlar, balki oksikislotalar va 
leykotrienlar, hamda TFO ni sintezini susayishi ham ahamiyatga ega (14.1 -
chizmaga qarang)
1
. Glyukokortikoidlar farmakodinamikasi haqida kengroq 
ma’lumotlar boshqa bo‘limda keltirilgan.
1
Bundan tashqari glyukokortikoidlar SOG-2 induksiya darajasini susaytirishlari haqida ma’lumotlarmavjud. Bu ushbu ferment 
transkripsiyasini faollashtiruvchi maxsus oqsilni (AR-1) susayishi yoki tegishli genga ta’sir ko‘rsatish bilan bog‘liqdir
.

---

- 725 -
Nosteroid tuzilishli yallig‘lanishga qarshi vositalarga
siklooksigenaza faolligini 
susaytiruvchi va shu tufayli prostanoidlar (prostaglandinlar va tromboksan) 
biosintezini 
susaytiruvchi 
birikmalar 
mansubdir.Keyingi 
yillarda 
siklooksigenazaning kamida ikki xili 1- va 2- tipi mavjud ekanligi aniqlangan. 
Siklooksigenaza-1 (SOG-1; COX-1)
1
fiziologik holatlarda ham ishlab chiqariladi 
va organizmda prostanoidlarni hosil bo‘lishini boshqaradi. Siklooksigenaza-2 
(SOG-2) 
ni 
ishlab 
chiqarishini 
ko‘p jihatdan yallig‘lanish jarayoni 
rag‘batlantiradi
2
. Shu tufayli siklooksigenazani turli xillariga ta’sir etuvchi 
moddalarni yaratish bo‘yicha izlanishlar boshlab yuborilgan.