O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

7.5-Jadval.
Adrenergik va xolinergik innervatsiyaning yurak faoliyatiga ta’siri.
 
Yurak bo’limlari 
Parametr 
Adrenergik 
stimullar
1
Xolinergik stimullar
2 
Sinus- bo’lmacha tuguni Yurak urishi soni 
Avtomatizm 
Samarali refrakter 
davr 
O’tkazish tezligi 
Oshishi 
Oshishi 
Qisqarishi 
Ko’payishi 
Kamayishi 
Pasayishi 
Qisqarishi 
Kamayishi 
Bo’lmacha mushaklari 
Avtomatizm 
Samarali refrakter 
davr 
O’tkazish tezligi 
Qisqaruvchanlik 
Oshishi 
Qisqarishi 
Ko’payishi 
Oshishi 
Pasayishi 
Qisqarishi 
Kamayishi 
Pasayishi 
Bo’lmacha-qorincha 
tuguni 
Avtomatizm 
Samarali refrakter 
davr 
O’tkazish tezligi 
Oshishi 
Qisqarishi 
Ko’payishi 
Pasayishi 
Uzayishi 
Kamayishi 
Gis tutami (bo’lmacha-
qorincha tutami) 
Purkine tolalari 
Avtomatizm 
Samarali refrakter 
davr 
O’tkazish tezligi 
Oshishi 
Ko’payishi 
Qisqarishi 
Yoki 
o’zgarishlar 
yo’qligi 
Bu bo’limlarda 
xolinergik 
innervatsiya 
bo’lmaydi. 
Qorincha mushaklari 
Samarali refrakter 
davr 
O’tkazish tezligi 
Avtomatizm 
Qisqaruvchanlik 
Qisqarishi 
Ko’payishi 
Oshishi 
Oshishi 
Bu bo’limlarda 
xolinergik 
innervatsiya 
bo’lmaydi. 
1
Ektopik tugunlarda qo’zg‘alish avtomatizmi.
2
β-adrenomimetiklarga o’xshash ta’sir ko’rsatadi. 
3
M-xolinomimetiklar va antixolinesteraz moddalarga o’xshash ta’sir ko’rsatadi 
b) Kardiomiotsitlardagi m-xolinoretseptorlarga ta’sir qiluvchi vositalar 
Xolinergik innervatsiyani yurakka ko’rsatadigan ta’siri katta ahamiyatga 
ega. O’ng adashgan nerv yurakning sinus- bo’lmacha tugunida, chapi esa yurak 
bo’lmacha – qorincha tugunida impuls hosil bo’lishi susayishiga olib keladi. 
Adashgan nerv tonuslari oshganda yurak qisqarishi soni kamayadi va yurak 

---

- 407 -
bo’lmacha va qorincha qisqaruvchanlik kuchi pasayadi. Yurak bo’lmacha 
hujayralarida avtomatizm pasayadi, yurak bo’lmacha-qorincha tugunidagi 
o’tkazish tezligi kamayadi. Adashgan nervning haddan tashqari tonusi oshganda 
yurak bo’lmacha-qorincha bloki paydo bo’lishi mumkin 
Bradiaritmiyalarda sinus-bo’lmacha yoki sinus-qorincha bloki paydo bo’lsa 
adashgan nervni yurakka bo’ladigan tormozlovchi ta’sirini kamaytiradigan M-
xolinoblokatorlar qo’llaniladi. MNS ga o’tmaydigan atropin va skopolaminning 
to’rtlamchi ammoniy tuzlarini(yoki boshqa M-xolinoblokatorlarni) tayinlash 
maqsadga muvofiq. Ayrim holatlarda masalan supraventrikulyar aritmiyada 
adashgan nerv tonusini oshirish zaruriyati paydo bo’ladi. Bu maqsadlar uchun 
dori vositalaridan ba’zan qisqa muddat ta’sir ko’rsatuvchi antixolinesteraz 
edrofoniy yoki α-adrenomimetik guruhidan vazopressor moddalardan 
(mezaton)ishlatiladi. Ma’lumki edrofoniy xolinesteraza fermentini bloklab 
sinaptik bo’shliqda endogen asetilxolin miqdorini ko’paytiradi. Shuning hisobiga 
vagus ta’siri oshadi. Mezaton arterial bosimni oshirishi natijasida adashgan 
nervlarni reflektor tarzda tonusini oshadi. Adrenomimetik, adrenoblokator, 
simpatomimetik, xolinoblokator va antixolinesteraz vositalar to’g‘risida ancha 
batafsil ma’lumotlar tegishli bo’limlarda keltirilgan.