O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

6.7.Sedativ vositalar 
Oliy nerv faoliyatiga bu vositalar tinchlantiruvchi ta’sir etadilar va 
nevrozlarga xos ba’zi belgilarni (jahldorlikni) susaytiradilar, kayfiyatni 
yaxshilaydilar, uyquni mo‘tadillashtiradilar, chunki ular bosh miyadagi 
tormozlanish 
va 
qo‘zg‘alish 
jarayonlarini 
orasidagi 
munosabatni 
muvofiqlashtiradilar. Bu borada sedativ vositalar anksiolitiklarga nisbatan 
kuchsizroq bo‘lib, tinchlantirishga tanlab ta’sir etmaydilar. Sedativ vositalarga 
brom tuzlari, valeriana va arslon quyruq o‘simliklarining dori vositalari kiradi.
N a t r i y b r o m i d i ( k a l i y b r o m i d i ) - Brom dori vositalari miyaning 
po‘stloq qavatida (ayniqsa MNS qo‘zg‘aluvchanligi ortganda) tormozlanish 
jarayonini mujassamlashtiradilar va kuchaytiradilar. Epilepsiyaga qarshi kuchsiz 
ta’siri bor. Ushbu dori vositalarning ta’siri ayniqsa nevrozlarda yorqin namoyon 
bo‘ladi. Tirishishni susaytiruvchi ta’sir kuchi epilepsiyada qo‘llaniladigan 
vositalar kuchidan anchagina past. Bromidlarni asosan isteriya, nevrosteniya va 
boshqa nevrozlarda qo‘llashadi. MIT dan brom tuzlari yaxshi so‘riladilar. 
Asosan buyrak orqali ajraladi, lekin uzoq vaqt davomida (T 
½
=12 kun). Bundan 
tashqari ichak, teri va sut bezlari orqali ham ajraladi. Shu tufayli brom tuzlari 
organizmda to‘planib qoladi va bromizm rivojlanadi: sust faollik, xotiraning 
pasayishi, terining jarohatlanishi, shilliq qavatlarning yallig‘lanishi: yo‘tal, 
bronxit, tumov, konyuktivitlar, ich ketish. Davolash uchun suyuqlikni ko‘p 
iste’mol qilish, NaCl (10-20g), peshob haydovchi vositalar (saluretiklar) 
qo‘llaniladi. 
Qo‘llanilishi: nevrasteniya, nevrozlar, isteriya, uyqusizlik, xafaqon 
xastaligining boshlang‘ich davri, tutqanoq xastaligi, xoreya. 
Bromizmni oldini olish uchun surgi dorilar ichish,og‘iz chayish,tez-tez 
yuvinish kerak.
Bromidlarning sezilarli noxush ta’sirini yo‘qligi, bemorlarning yaxshi 
qabul qilishlari, ularni kunlik tibbiy ambulatoriya sharoitida ham, keng qo‘llash 

---

- 337 -
imkoniyatini beradi, ayniqsa keksa va qariyalarda. Brom tuzlariga o‘rganish, 
ko‘nikish, ruhiy va jismoniy tobelik (qaramlik) rivojlanmaydi.
V a l e r i a n a dori vositalari- (tindirma, ekstrakt). Valeriana o‘simligining 
ildizidan tayyorlanadi. Tarkibida izovalerian va valerian kislotalari, borneol bor. 
Valeriana dori vositalari MNSga tinchlantiruvchi ta’sir etadi, uxlatuvchi 
dorilarning ta’sirini kuchaytiradi, ichki a’zolarning silliq mushaklarini 
bo‘shashtiradigan spazmolitik ta’sir ko‘rsatadi. MNSning qo‘zg‘atuvchanligini 
kamaytiradi. Asabni buzilishlari (serjahllik, qo‘zg‘alish), yurak qon tomir 
sistemasining nevrozlarida, uyqusizlikda, MITning spazmlarida qo‘llaniladi, 
ko‘p hollarda boshqa tinchlantiruvchi va yurakka ta’sir etuvchi dorilar bilan 
birga ishlatiladi. Karvalol, valokardin tarkibiga kiradi. 
A r s l o n q u y r u q o‘tining dori vositalari - tarkibida efir moylari, 
saponinlar, burushtiruvchi moddalar, alkaloidlar bor. MNSga tinchlantiruvchi 
ta’sir ko‘rsatadi. Xossalari bo‘yicha valeriana dori vositasiga o‘xshaydi.