B a L i q L a r b I o L o g I y a s I

Nazorat savollari ? 
1. Baliqlar qanday maqsadda tashiladi? 
2. Baliqlar nimalar yordamida tashiladi? 
3. Baliqlarning ikralarini tashish usullarini bayon eting. 
 

---

13-LABORAYORIYA MASHG’ULOTI.
 
Mavzu: 
Dala sharoitida baliqlar migratsiyasini o‘rganish.
 
 
Kerakli materiallar va jihozlar: 
vannacha, skalpel, pinset, qaychi, preparoval ninalar, 
to’g’nog’ich ninalar (bulavkalar), paxta, doka salfetkalar (ro’molchalar), mikroskop, predmet va 
yopqich oynachalar, dastali qo’l lupasi,erkak va urg’ochi baliq.
Mashg’ulotning maqsadi: 
Tovar baliqlarini suv havzalariga o‘tkazish me’yorlarini 
o’rganish. 
Baliqlarning nerest sharoiti vaqti va ekologiyasi nihoyatda xilmaxil. Nerest sharoiti
ga bo'lgan talab u yoki bu baliq turining irsiv xususiyati bilan chambarchas bog'liq. Baliql
ar rivojlanishining yaxshi o'tishi uchun asosiy omillardan biri bu vegetatsiya davrining dav
omiyligidir. Bu muddat O'zbekiston sharoitida 210 kunga yaqin. Baliqlar ko'payishining xil
ma-xilligiga qaramasdan ular ikkita katta taksonomik guruhlarga bo'linadi. 
1. Porsion nerest — bunda bar bir zot o'z uvildirig'ini bo'lak-
bo'lak qilib bir necha marotaba qo'yadi. 
2. Bir vaqtning o'zida yoki bir marotabada o‘z uvildiriqlarini
qo'yadigan baliqlar. 
Birinchi guruhga tegishli bo'lgan baliqlar: bular karpsimonlar, laqqa va boshqa turdagi balq
lar, ikkinchi guruhga esa sudak, jerex, turkiston mo'ylovdori va boshqalar tegishlidir. 
Baliqlarda tuxumdon va urug'donlarning yetilishi ham har xil bo'ladi. Porsion baliq turlarid
a uvildiriqlarning katakichikligi bir xil emas. Yetilgan uvildiriqlar bilan birgalikda yetilmag
an uvildiriqlar ham bo'ladi. Shuning uchun ham uvildiriqlarning yetilishi har xil muddatga
to'g'ri keladi. Yana rezerv ootsitlar bo'ladi. Bular kelgusi yilda yetiladi. Bir vaqtning o‘zid
a uvildiriq qo‘yadigan baliqlarning gonadalarida (tuxumdonda) kattakatta uvildiriqlar va keyi
ngi yil generatsiyasi uchun kuchli uvildriqlar bo'ladi. Baliq nerestiga ta’sir etuvchi omillar
dan biri suv harorati hisoblanadi. Suv harorati past bo'lsa karpsimonlarda nerest tezlikda b
oshlanmaydi. Masalan, 2007—2008-
yillardu qish nihoyatda qattiq keldi va ancha cho‘zildi, 10-
15 martda ham suvliklar muz bilan qoplangan edi. Shu munosabat bilan nerest ham ancha
cho'zildi. Bunday misollarni qo'plab keltirish mumkin. Qish yumshoq bo'lib, bahor vaqtli
boshlansa, suv harorati 18—
20°C boiishi bilan nerest aprel oyining boshlarida boshlanishi mumkin. Bunday paytda ba
liq ovi vaqtli to‘xtatilishi ham mumkin. 
Suv harorati ta’siriga qarab baliqlarning asosiy qismi bahorda va yozda uvildiriq qo'yadiga
n baliqlar zotiga kiradi.Keyingi omillarga asosan suvdagi erigan kislorod hisoblanadi. 
Chunki, uvildiriqning rivojlanishi uchun kislorod zarur. Agarda suv havzasida kislorod yeta
rli bo'lmasa, baliq uvildirig'i ona baliq ichida qolib ketadi va keyinchalik tanaga so'rilib y
og'ga aylanishi mumkin. Zog'ora, lesh, vobla kabi baliqlar uvildiriqlarini qo'ymaydi, bu esa 
baliq zotining kamayishiga olib keladi. 
Uvildiriq qo'yish davrida baliqlar o‘zlariga qulay bo'lgan va aniq biotoplarni tanlaydilar. Ba
liqlarning uvildiriq qo'yish joyiga qarab quyidagi guruhlarga bo'lish mumkin: 
1) reofil baliqlar; 
2) limnofil baliqlar. 
Reofil baliqlar o'z uvildiriqlarini oqar suvlar (daryo, kanal, zovurlar) ga qo'yadilar. Bu turdag
i baliqlar asosan daryo baliqlari hisoblanadi.Limnofil baliqlar esa o'z uvildiriqlarini to'xtag
an suvga yoki sekin oqadigan suvlarga qo'yadi. Limnofillar asosan kobaliqlari hisoblanadi.B
irinchi guruhga barcha o'tuvchi ko'ldaryo va daryo baliqlari kiradi. Ikkinchi guruhga ko'l b

---

aliqlari va yarim o'tuvchi baliqlar kiradi. Daryo va ko'l sharoiti uchun umumiy bo'lgan ba
liqlar karpsimonlar hisoblanadi. Sharoit qulay bo'lishi bilan uvildiriq qo'ya boshlaydi. Suv 
harorati, suvda erigan kislorod miqdori, suv, tiniqligi va boshqalar asosiy omil hisoblanadi. 
Ko'payish va rivojlanish xususiyatiga qarab barcha baliqlar uvildiriq qo'yishga qarab, quyid
agi ekologik guruhlarga bo'linadi.Litofil baliqlar toshloq, chagil kabi biotoplar, odatda da
ryoda oqimi tez bo'lgan joylarda yoki oligatrof suvliklarida o'z uvildirig'ini qo'yadi. Bu gur
uhga turkiston mo'ylovdori, orol mo'ylovdori, oq amur, do'ngpeshanalar mansub.Fitofil bali
qlar yuksak suvo'tlari orasida uvildiriq qo'yib ko'payadi, suv osti o'simlik qoldiqlariga ham qo'y
adilar. Bu guruhga zog'ora, lesh, sudak, sho'rtan kabi baliq turlari kiradi.Psammofil baliqlar
o'z uvildiriqlarini qumda yoki ba’zan o'simlik ildizlariga qo'yadi. Bularning uvildiriqlari 
qum bilan qo'shilib qobiq hosil qiladi. Nafas olish sharoiti yaxshi bo'lganda uvildiriqlari y
axshi rivojlanadi. Bu guruhga ko'pincha goletslar kiradi.Pelagofil baliqlar o'z uvildiriqlarini
suv qalinligida qo'yadi. Uvildiriq va ekran embrionlar erkin holda suvda suzib rivojlanadi. Na
fas olish sharoiti yaxshi bo'lganda uvildiriqlar tezda rivojlanadi. Bu guruhga chexon, shemaya, 
oq amur, do'ngpeshana kabi baliq turlari kiradi.