Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

 
14.4. Asosiy vositalarga eskirish hisoblash usullari va ularning buxgalteriya hisobi 
Ma’lumki, xo‘jalik yurituvchi subektlarda asosiy vositalarning qiymati odatda ularga eskirish 
(amortizatsiya) hisoblash yo‘li bilan qoplanadi. Asosiy vositaning amortizatsiyalanadigan qiymati 
uning butun foydali xizmat muddati mobaynida xo‘jalik yurituvchi subektning xarajatlariga 
amortizaiion ajratmalar ko‘rinishida muntazam taqsimlanadi. Bu erda amortizatsiyalanadigan qiymat 
14
O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 833 son bilan ro‘yxatdan o‘tkazilgan 19-sonli "Inventarizatsiyani tashkil 
etish va o‘tkazish" O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobi milliy standarti.
1999 yil 2 noyabr 
15
O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 1334-2-son bilan ro‘yxatdan o‘tkazilgan "Inventarizatsiya 
jarayonida aniqlangan mol-mulk kamomadi va ortiqchasining buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish tartibi to‘g‘risidagi 
Nizom". 2015 yil 7-iyul 

---

108 
deyilganda aktivning moliyaviy hisobotlarda aks ettirilgan boshlang‘ich (qayta tiklash) qiymatidan 
uning taxminiy (baholangan) tugatish qiymatini chegirib tashlangandan qolgan summasi tushuniladi. 
5-son BHMS, aktivning foydali xizmat muddati davomida asosiy vositalarning 
amortizatsiyalanadigan qiymatini(eskiish qiymati) uning tayinlashidan kelib chiqib, mahsulotlar 
(ishlar, xizmatlar)ning tannarxiga yoki davr xarajatlariga muntazam ravishda taqsimlanadigan 
eskirishning qiymat ko‘rinishidagi ifodasini amortizatsiya sifatida belgilab beradi. SHuni nazarda 
tutish kerakki, asosiy vositalar obekti bo‘yicha eskirish hisoblanishi, mazkur obekt asosiy vositalar 
tarkibiga qabul qilingan oydan keyingi oyning birinchi sanasidan boshlanadi va ushbu obektning 
amortizatsiyalanadigan qiymati to‘la qoplanguncha yoki u balansdan chiqarilguncha amalga oshiriladi. 
Agar asosiy vositalarning obektlari bo‘yicha eskirish hisoblanishi mazkur obekt qabul qilingan oydan 
keyingi birinchi oydan boshlanadigan bo‘lsa, unga mos ravishda mazkur obekt bo‘yicha eskirish 
hisoblanishi uning amortizatsiya qiymati to‘liq qoplangan yoki u balansdan chiqarilgan oydan keyingi 
oyning birinchi sanasidan to‘xtatiladi. 
Asosiy vositalar obektining foydali xizmat muddati davomida amortizatsiya hisoblanishi 
to‘xtatilmaydi, qonunchilikda o‘rnatilgan tartibda ularni konservatsiyaga o‘tkazish hollaridan hamda 
obektning foydalanishi to‘liq to‘xtatilgan sharoitda ularning qo‘shimcha qurilishi, qo‘shimcha 
jihozlanishi, rekonstrukiiya qilinishi, zamonaviylashtirilishi, texnik qayta qurollantirilishi davridan 
tashqari. 
Asosiy vositalar obektlari bo‘yicha amortizatsiya ajratmalarining hisoblanishi, korxonaning 
hisobot davridagi faoliyati natijalaridan qat’iy nazar, amalga oshiriladi va u mos holatda hisobot 
davrining buxgalteriya hisobida aks ettiriladi. 
21son BHMSga muvofiq, asosiy vositalar obektlari bo‘yicha hisoblangan eskirish summasi 
buxgalteriya hisobida tegishli summalarni to‘plash yo‘li bilan asosiy vositalarning eskirishini hisobga 
oluvchi schyotlarda (0200) aks ettiriladi.
16
Xo‘jalik yurituvchi subektlarning buxgalteriya hisobida 
asosiy vositalar obektlari bo‘yicha eskirish hisoblanishi quyidagi tarzda aks ettiriladi: 
a) ishlab chiqarish jarayonida foydalanilayotgan asosiy vositalar bo‘yicha ishlab chiqarilayotgan 
mahsulot tannarxining kalkulatsiyasini hisoblash va xarajatlarni mahsulot birligi tannarxiga olib borish 
usuliga qarab: Dt 2010 «Asosiy ishlab chiqarish» yoki 2510 «Umumishlab chiqarish», Kt 0200 
«Asosiy vositalarning eskirishi» schyoti. 
b) yordamchi ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar uchastkalarida 
foydalanilayotgan asosiy vositalar bo‘yicha: Dt 2310 - «YOrdamchi ishlab chiqarish" schyoti yoki 
2710 - «Xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar" schyoti, K-t 0200 «Asosiy vositalarning eskirishi» 
schyoti. 
v) mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) va tovarlarni sotishda foydalanilayotgan, ma’muriy maqsadda, 
madaniy-marifiy va boshqa ijtimoiy vazifalarda ishlatilayotgan asosiy vositalar bo‘yicha: Dt 9400 
«Davr xarajatlari» schyoti, Kt 0200 «Asosiy vositalarning eskirishi» schyoti. 
Korxonaning mulki hisoblangan yoki uzoq muddatli ijara shartnomasi bo‘yicha olingan asosiy 
vositalarning eskirishi to‘g‘risidagi axborotlarni umumlashtirish quyidagi schyotlarda amalga 
oshiriladi: 
0211 "Erni obodonlashtirishning eskirishi"; 
0212 "Uzoq muddatli ijara shartnomasi bo‘yicha olingan asosiy vositalarni obodonlashtirishning 
eskirishi"; 
0220 "Bino, inshoot va uzatuvchi moslamalarning eskirishi"; 
0230 "Mashina va asbob-uskunalarning eskirishi"; 
0240 "Mebel va ofis jihozlarining eskirishi"; 
0250 "Kompyuter jihozlari va hisoblash texnikasining eskirishi"; 
0260 "Transport vositalarining eskirishi"; 
0270 "Ishchi hayvonlarning eskirishi"; 
16
21-sonli BHMS "Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning moliyaviy-xo‘jalik faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va 
uni qo‘llash bo‘yicha Yo‘riqnoma".

---

109 
0280 "Ko‘p yillik o‘simliklarning eskirishi"; 
0290 "Boshqa asosiy vositalarning eskirishi"; 
0299 "Uzoq muddatli ijara shartnomasi bo‘yicha olingan asosiy vositalarning eskirishi". 
Analitik hisobning tashkil qilinishi O‘zbekiston Respublikasi hududidagi va xorijdagi asosiy 
vositalarning mavjudligi va eskirishining harakati to‘g‘risidagi ma’lumotlarni olish imkoniyatini 
ta’minlashi lozim. 
Asosiy vositalarning eskirishini hisoblash O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi va 
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan 2003 yil 10 oktyabrda 114-son bilan 
tasdiqlangan (5-BHMS) "Asosiy vositalar" Buxgalteriya hisobining milliy standartida (20.01.2004 y. 
1299-sonli ro‘y., "O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami", 2004 y., 3-son, 35-modda) 
belgilangan me’yor va usullar asosida amalga oshiriladi. 
Quyidagi asosiy vositalarga eskiish hisoblanmaydi: 
a) mahsuldor hayvonlarga; 
b) kutubxona fondlariga; 
v) hokimiyat qaramog‘idagi obodonlashtirish inshootlariga; 
g) qonunchilikda belgilangan tartibda konservatsiyaga o‘tkazilgan fondlarga; (O‘zR AV 
12.11.2003 y. 1181-1-son bilan ro‘yxatga olingan O‘zR MV Buyrug‘i taxriridagi kichik band) 
d) muzey qiymatliklariga; 
e) san’at va arxitektura yodgorliklariga; 
j) umumiy foydalanish uchun mo‘ljallangan avtomobil yo‘llariga; 
z) to‘liq eskirish hisoblangan asosiy vositalarga. 
0211-0290 schyotlarda mulkchilik huquqi korxonaga tegishli bo‘lgan asosiy vositalarning 
eskirishi hisobga olinadi. 
0299 "Uzoq muddatli ijara shartnomasi bo‘yicha olingan asosiy vositalarning eskirishi" 
schyotida uzoq muddatli ijaraga olingan asosiy vositalarning eskirishi xususiy asosiy vositalarga 
eskirish hisoblash tartibi kabi bir xil tartibda hisobga olinadi. 
Asosiy vositalarga hisoblangan eskirish summasi tegishli asosiy vositalarning eskirishini 
hisobga oluvchi schyotlarning (0200) kreditida, xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlar bilan bog‘langan 
holda olib boriladi. 
Ijaraga beruvchi korxonalar joriy ijaraga berilgan asosiy vositalar bo‘yicha hisoblangan eskirish 
summasini tegishli asosiy vositalarning eskirishini hisobga oluvchi schyotlarning (0200) krediti va 
9430 "Boshqa operatsion xarajatlar" schyotining debetida aks ettiradilar. 
Korxona mulki bo‘lgan asosiy vositalarni tugatish, sotish, tekinga berish, ustav kapitaliga ulush 
sifatida berish, uzoq muddatli ijaraga berish, kamomad yoki buzilish natijasida hisobdan chiqarishda 
ularga hisoblangan eskirish summasi tegishli asosiy vositalarning eskirishini hisobga oluvchi 
schyotlarning (0200) debetidan 9210 "Asosiy vositalarning chiqib ketishi" schyotining kreditiga 
hisobdan chiqariladi. 
Asosiy vositalar eskirishini hisobga oluvchi schyotlar (0200)ning bog‘lanishi(14.2.jadval) 
14.2.jadval