Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

Kalkulyasiya schyotlari. 
Kalkulyasiya schyotlari xo‘jalik mablag‘lari - tayyor mahsulotlar, 
bajarilgan ishlar va xizmatlar tannarxini aniqlash uchun xizmat qiladi. 
Tannarx hisoblab chiqilgan, hisob-kitoblar aks ettirilgan jadval (Kalkulyasiya hisob-kitobi odatda 
jadval shaklida bo‘ladi) kalkulyasiya deb nomlanadi. SHundan kelib chiqib, kalkulyasiyani tuzish uchun 
kerakli ma’lumotlarga ega bo‘lgan schyotlar kalkulyasiya schyotlari deb ataladi. 
Tannarxi aniqlanadigan ob’ektlarga tegishli bo‘lgan xarajatlar ushbu schyotlarning debetida yig‘ish 
yo‘li bilan hisoblab chiqiladi, chunki bu xarajatlar summalari mazkur jarayonda sarflangan 
mablag‘lardir. SHuning uchun kalkulyasiya schyotlari aktiv hisoblanadi. 
Kalkulyasiya schyotlarining tuzilishini «Asosiy ishlab chiqarish» schyotining misolida ko‘rib 
chiqamiz. 
D-t
«Asosiy ishlab chiqarish» 
schyoti 
 scheti
K-t 
1)210 000 
10)450 000 
2)300 000 
3)24 000 
4)95 000 
5)46 000 
Oborot 675 000 
Oborot 450 000 
Qoldiq 225 000 
Kalkulyasiya schyotlar tarkibiga 2010 «Asosiy ishlab chiqarish» schyotidan tashqari 0800 «Kapital 
qo‘yilmalar», 2310 «YOrdamchi ishlab chiqarish», 2610 «Ishlab chiqarishdagi yaroqsiz mahsulot», 2720 «Xizmat
ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar» schyotlari kiradi. 
Solishtiruvchi (taqqoslovchi) schyotlar. 
Solishtiruvchi schyotlar xo‘jalik jarayonida olingan 
moliyaviy natijalarni aniqlash uchun mo‘ljallangan. Bu natijalar ushbu jarayonni tavsiflovchi ikki har xil 
oborot (oborot)larni solishtirish yo‘li bilan topiladi. SHundan kelib chiqqan holda, xo‘jalik 
jarayonlarining moliyaviy natijalarini aniqlash uchun qo‘llaniladigan schyotlar solishtiruvchi schyotlar 
deb nomlanadi. Bu schyotlardaga oborotlarni solishtirish, ularning birini - debetda, boshqasini esa - 
kreditda aks ettirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Debet bilan kredit o‘rtasidagi farq qidirilayotgan 

---

40 
natijani anglatadi, bunda aks ettirilayotgan operatsiyalarning xususiyatiga qarab, farq debetida yoki 
kreditida bo‘lishi mumkin. 
Solishtiruvchi schyotlarning tuzilishini «YAkuniy moliyaviy natija» schyoti misolida ko‘rib chiqamiz. 
Foydalar «YAkuniy moliyavny natija» schyotining kreditida doromadlar yoki foyda, xarajatlar yoki 
zararlar esa - debetida yig‘ilib boriladi. Korxonalar ishining pirovard moliyaviy natijalari debet bilan 
kreditni solishtirish yo‘li bilan aniqlanadi. 
Agar korxonaning yalpi foyda summasini ko‘rsatuvchi kredit oborot ushbu korxonalar tomonidan qilingan 
yalpi xarajatlar (debet oborot) summasidan ko‘p bo‘lsa, unda debet bilan kredit o‘rtasidagi farq korxonalar 
tomonidan olingan foydani anglatadi. Agar kredit oborot debet oborotdan kam bo‘lsa, o‘rtasidagi farq 
korxonalar tomonidan ko‘rilgan zararni ko‘rsatgan bo‘ladi.