Chizma 9 для Шарка indd

10-§. KO‘RINISHNING YARMI BILAN QIRQIMNING 
YARMINI BIRLASHTIRISH
ko‘pincha detalning shaklini faqat ko‘rinish yoki qirqim yordamida aniq-
lash mumkin. shu sababli ham ko‘rinish bilan qirqimni alohida-alohida chi-
zish shart emas. Buning uchun bitta tasvirda ham ko‘rinish, ham qirqimni 
birlashtirib tasvirlash orqali maqsadga erishish mumkin. 10.1-chizmadagi 
detal ustdan ko‘rinishda ikkita markaziy simmetrik o‘qiga ega. Bunday 
chizmada standartga muvofiq qirqimning yarmini 
ko‘rinishning yarmi bilan birlashtirib tasvirlashga 
yo‘l qo‘yiladi. shunday qilinganda detalning tash-
qi shakli bilan uning ichki tuzilishini bir vaqtning 
o‘zida ko‘rsatish mumkin bo‘ladi (10.1-chizma). 
shunda sirtdagi teshiklardan orqadagisi to‘g‘ri 
to‘rtburchak, oldindagisi silindrik ekanligi ham 
ravshanlashadi.
Ko‘rinishning yarmini
qirqimning yarmi 
bilan birlashtirib tasvirlash. 
10.2-chizma, 
a 
da 
detalning ko‘rinishlarida qirqim tatbiq etilmagan. 
shu detalning frontal qirqimi 10.2-chizma, 
b 
da 
ko‘rsatilgan. endi shu ikkala chizmadan bitta chiz-
ma hosil qilish uchun ko‘rinishning yarmi – 
c
va 
d, 
qirqimning yarmi – 
m 
va 
n 
tomonlar qo‘shib chi-
ziladi (10.2-chizma, 
d
).
 
Ustdan ko‘rinishi o‘zgar-
tiril 
maydi. ko‘rinishning yarmi bilan qir 
qimning 
yarmini birlashtirib tasvirlangan chiz 
masi hosil 
10.1-chizma.

---

25
bo‘ 
ladi. Bunday chizmalar 
chorak qirqim tat-
biq qi 
lingan chizmalar 
deyiladi. Bunday qir-
qimlarda: 1. ko‘rinish va qirqim birlash tirilgan 
joy chega ralari detalning simmetriya o‘qi, ya’ni 
shtrix-punktir chiziq orqali ko‘r satiladi. 2. Detal-
ning ko‘rinish (chap) tomo ni dagi ichki tuzilishini 
ko‘rsatuvchi shtrix chiziqlar o‘chirib tashlana-
di. 3. Frontal va profil ko‘rinishda qirqim doimo 
simmetriya o‘qining o‘ng tomonida yoki gorizon-
tal qir qim da gorizontal simmetriya o‘qining osti-
da tasvirla nadi.
Yarim ko‘rinishni yarim qirqim bilan qo‘shib 
tasvirlashda, ba’zi o‘lchamlarning strelkalari bir 
tomonlama qo‘yiladi. Lekin o‘lcham qiymati 
to‘liq yoziladi. Masalan, 10.3-chizmadagi 

12 
va 

30 o‘l chamlar. strelka qo‘yilmagan tomoni 
simmetriya o‘qidan biroz o‘tgan bo‘ladi.
1. Detalning chizmasida yarim ko‘ri nishni ya-
rim qirqim bilan birlashtirib tasvirlashda 
qanday grafik shartliliklar mavjud?
2. nima uchun detalning chizmasida ko‘rinish 
ning yarmi bilan qirqimning 
yarmi bir lashtirib tasvirlanadi?
3. Detalning chizmasida ko‘rinishning yarmi bilan qirqimning yarmini birlash-
tirib tasvirlashda o‘lchamlarni qo‘yishning o‘ziga xos tomonlari nimalar-
dan iborat?