Улуғмуродов н. Х

1 – расм
Ec
+
- 
R
A
C
1 
j
a 
R
1 
U
c 
C
U
k 
U
2 
+U
c 
-U
c 
-U
c 
Ia 
E
c 
A 
Ia 
Ia 

---

72 
Elektron 
signal 
kuchaytirgichning 
kirish 
va 
chiqish 
qarshiliklari 
boshqa
kuchaytirgichlarnikidan katta 10
-6
-10
12
Om. Yarim o‟tkazgichli signal kuchaytirgichlarniki esa 10
2
-
10
5 
Om bo‟lishi mumkin. Kirish qarshiligi kam kuchaytirgichlarga chiqish karshiligi katta bo‟lgan 
(sig‟im, fotodatchik va b) datchiklarni ulash maqsadga muvofiq emas. CHunki bunda datchikning 
chiqish qarshiligi bilan kuchaytirgichning kirish qarshiligi orasida moslik vujudga kelmaydi, natijada 
kuchaytirgichga kiruvchi quvvat juda kamayib ketadi. 
2.Elektron lampali signal kuchaytirgich. 
Elektron lampali signal kuchaytirgichlar lampaning ichki qarshiligini boshqaruvchi elektrodga 
(uni kirishiga) beriluvchi signalga muvofiq o‟zgarishiga asoslanadi (2 rasm. A.). Unda lampaning 
anodi anod kuchlanishi manbaiga ulangan. To‟r zanjiriga esa lampaga kirish signali U
k
beriladi. Kirish 
signalining kattaligi va ishorasi o‟zgarib turishi sababli to‟r patensiali U
s
ham o‟zgaradi. Bu o‟z 
navbatida lampaning katodida anodi tomon harakat qiladigan elektronlar oqimining to‟r patensiali U
s
ning o‟zgarishiga muvofiq o‟zgartiradi. To‟r patensiali ortsa, lampaning ichki qarshiligi ortadi va anod 
toki kamayadi. SHunga muvofiq anod zanjiridagi tok lampaning R
l
ichki qarshiligining o‟zgarishiga 
muvofiq o‟zgaradi: 
I
a
= U
a 
/ (R
l 
+
R
1
) (2) 
Kuchaytirgichdan chiquvchi signal tashqi rezistor R
1
=const o‟qlaridagi kuchlanish orqali 
quyidagicha ifodalanadi: 
U
r
=I
a 
R
1
= (U
a
/(R
l
+ R
1
)) R
1
= U
a
/((R
l
/R)+1) (3) 
Kuchaytirgichga kiruvchi va undan chiquvchi signallarning o‟zaro bog‟lanishini lampaning 
anod – to‟r xarakteristikasi. 
I
a
=f (U
s
) asosida tushuntirish mumkin. 
Lampaning anod – to‟r xarakteristikasining ichki qismi to‟g‟ri chiziqli va undagi ishchi nuqta A 
shu to‟g‟ri chiziqda bo‟lishini ta‟minlash uchun lampa to‟ri R qarshilik orqali manfiy potensial E
s
beriladi (2-rasm,b). SHunda lampa xarakteristikasi anod toki o‟qidan chap tomonga E
s
miqdorga 
siljiydi. Bu siljishning kengligi kiruvchi signal U
k
amplitudasidan kam bo‟lmasligi lozim. 
Sxemada ko‟rish mumkinki, R
1
qarshilikdan o‟tadigan tok ikki qismdan: 
1) U
a
kuchlanish tufayli o‟tadigan o‟zgarmas tok I
a
. 
2) Kirish kuchlanishi U
k
ga muvofiq o‟tadigan o‟zgaruvchan tok I
a
(t) lardan iborat bo‟ladi. 
CHiqish signali U
ch
o‟zgaruvchan bo‟lgani uchun o‟zgarmas tok qismidan ajratib olishda 
chiqish signali zanjiriga C
1
kondensator ulanadi. Bu kondensator signalining o‟zgarmas tokini 
(o‟zgarmas tashkil etuvchisini) o‟tkazmaydi. 
Hozirgi zamon elektr kuchaytirgichlarida anod –to‟r xarakteristikasi I
a
= =f(U
s
) ni to‟rning 
manfiy kuchlanishi U
s
tomoniga siljitish uchun alohida manba qo‟llanmaydi. Bu o‟rinda anod manbai 
kuchlanishi U
a
dan foydalaniladi (3-rasm). 
Л
R
3 
+
U
a 
U
r 

---

73 
Anod kuchlanishining manfiy qutbi U
a
bilan katod orasiga ulangan rezistor R
1
katodda manfiy 
patensial hosil qiladi va anod-to‟r xarakteristikasining U
s
tomonga siljitadi. Xuddi shunday vazifani U
a
bilan to‟r orasiga ulangan rezistor R
2
ham bajaradi, u to‟r kuchlanishini hosil qiladi. R
1
qarshilik bilan 
parallel ulangan katta sig‟imli kondensator anod zanjiriga o‟zgaruvchan tokni o‟tkazib yuborish uchun 
xizmat qiladi. 
Elektron kuchaytirgichlar, sezgichlardan chiquvchi eng kichik (mikrovatt) signallarni 100 – 150 
vattli signallarga aylantiradi. CHiquvchi signal katta quvvatli bo‟lishi talab qilinsa, kuchaytiruvchi 
kaskad sistemasidan foydalaniladi. Elektron kuchaytirgichlar avtomatlashtirishda keng qo‟llanishining 
sababi ularning kam inersionligi (yo‟q darajada kichikligi) va sezuvchanligi yuqoriligidir.