Moddiy nuqta dinamikasi. Reja: Dinamikaning asosiy vazifasi. Nyutonning I qonuni

Nyutonning III – qonuni. 
Nyutonning uchinchi qonuni. Moddiy nuqtalarning 
o’zaro ta’siri xarakterini Nyutonning uchinchi qonuni bilan 
ifodalash mumkin. Moddiy nuqta yoki jismlarning bir-biriga 
ta’siri, o’zaro ta’sir kuchlari xarakteriga ega, bu kuchlar 
moduli bo’yicha teng bo’lib, bir-biriga qarama-qarshi 
yo’nalgandir. Moddiy nuqtalar (jismlar) orasidagi 
bundayo`zaro ta’sir Nyutonning uchinchi qonuni yordamida 
aniqlanadi: moddiy nuqtalarning bir-biriga har qanday 
ta’sirio`zaro ta’sir xarakteriga egadir. 
( )
Masalan ikkita qayiq haydovchilari arqonning ikki tomonidan ushlab turgan bo`lishsin. 
Ular orasidagi masofaning teng o’rtasini belgilaymiz. Endi qayiq haydovchilardan biri arqonni 
torta boshlasin. Ikkinchisi esa arqonning uchini ushlab turaversin. Qayiqlar oradagi masofaning 
teng o’rtasida uchrashganini ko’ramiz. shu tajribani rolikli kon’kichilar bilan ham o’tkazib 
ko’rish mumkin. Bu tajribalar Nyutonning uchinchi qonuniningurinliligini ko`rsatadi. 
Endi musbat va manfiy zaryadlar bilan zaryadlangan 
va 
massali jismlar bir-biriga 
tortishishgandagi o’zaro ta’sirni ko’rib chiqaylik (1 - rasm). 
1 - rasm. Zaryadlangan jismlarning o’zaro ta’siri 
⃗
va 
⃗
kuchlar ta’sirida jismlar 
⃗
va 
⃗
tezlanishlarga ega bo’ladilar. Nyutonning ikkinchi 
qonunini quyidagicha yozish mumkin: 
⃗
⃗
⃗
⃗
( )
⃗
⃗
⃗
⃗
( )
O’zaro ta’sir etuvchi jismlarning olgan 
tezlanishlari 
massalariga 
teskari 
proportsional va bir-biriga qarama-qarshi 
yo’nalgan bo’ladi. Nyutonning uchinchi 
qonuni 
inertsial 
sanoq 
sistemasiga 
nisbatan to’g’ridir. Quyidagi tajribadan 
Nyutonning 
uchinchi 
qonunining 
mohiyatini tushindiramiz. 
Ikkita bir xil aravalarni olaylik. Ulardan 
bittasining oxiriga po’latdan yasalgan 

---

elastik plastinka biriktirilgan. Birinchi aravadagi elastik plastinkani egib ip bilan bog’laymiz va 
ikkinchi aravani birinchi aravaga zich qilib tekkizib joylashtiramiz (1a - rasm). Agarda biz ipni 
kesib yuborsak, egilgan elastic plastinka to’g’rilana boshlaydi va ikkala arava ham harakatga 
keladi. Bunda aravalar tezlanish oladi. Aravalarning massalari bir xil bo’lganligi uchun ularning 
tezlanishlari ham moduli bo’yicha bir xildir. Agarda aravachalarning bittasining ustiga yuk 
qo’yilsa unda ularning teng vaqt oraliqlarida ko’chishlari ya’ni yo’llari bir xil bo’lmaydi. Demak 
ularning tezlanishlari ham bir xil emas. Yuk ortilgan aravaning tezlanishi kichik bo’ladi. 
Bu tajribada boshqa tajribalardagi kabi ushbu ikkita kuchning yana bir xususiyatiga e’tibor
berishimiz mumkin. Bu kuchlar Nyutonning III – qonuniga binoan ikkita jismning o’zaro 
ta’sirlashishi vaqtida paydo bo’ladi. Bu kuchlar bir xil tabiatga ega. Masalan, bitta jismga 
ikkinchi jism tomonidan elastik kuchi ta’sir etsa, unda o’sha jism tomonidan ha’m ta’sir 
qilayotgan jismga elastik kuchi bilan ta’sir qiladi.