Х. Т. Турсунов, Т. У. Рахимова

 XIX
асрдан бошлаб қўриқхоналар, миллий боғлар, буюртмахоналар 
ташкил қилиш фаолияти жадаллашган.
Қўриқхона
деганда инсоннинг ҳар қандай хўжалик фаолияти 
тақиқланган, табиат комплекси асл ҳолида сақланадиган ҳудудларга айтилади.
Миллий боғларда
табиатдан фойдаланиш, аҳоли дам олиши учун 
шароитлар ҳам мавжуддир.
Буюртмахоналарда
қисман муҳофаза ёки тўлиқ муҳофаза таъминланиши 
мумкин. Бундай алоҳида муҳофаза қилинадиган ҳудудларда йўқолиб бораётган 
ноёб ўсимлик ва ҳайвонлар, табиат комплекси муҳофаза қилинади. 
Ислом динида қўриқланадиган ҳудудларни ташкил қилишга эътибор 
қаратилган ва 
«хайма
» деб аталадиган одат қадимдан маълум. Бунда ҳеч кимга 
қарашли бўлмаган ҳудудлар муҳофаза қилинади ва у ерларни ўзлаштириш ман 
қилинади. Пайғамбаримиз(С.А.В) замонларида Макка ва Мадина шаҳарлари 
ичидаги ва ён атрофидаги дарахтлар, қушлар, ўт-ўланлар муҳофазага олинган. 
Бу қонунни бузган кишининг қуроли тортиб олиниб, қаттиқ танбеҳ берилган.
Инсон томонидан бузилмаган ҳудудлар «
харам»
деб номланган ва ундай 
ерлар фақатгина алоҳида рухсат билан ўзлаштирилган. «
Хайма
» ва 
«харам
» 
тамойиллари табиатни муҳофаза қилишда юқори салоҳиятга эгадир. Ушбу 
ҳудудлар қуйидаги сабабларга кўра қийматга эгадир: 
-бузилган ерларни тиклаш имкониятини беради; 
-биологик хилма-хилликни сақлайди; 
-сув айриғичлар ва дарё хавзаларини асрайди; 
-сайёҳлар учун аҳамиятга эга. 

---

88 
Ноёб ва йўқолиб бораётган турларнинг муҳофазасига эътиборни 
кучайтириш учун 1966-йили Табиатни муҳофаза қилиш Халқаро Иттифоқи 
томонидан халқаро «Қизил китоб» ташкил қилинган. Алоҳида давлатлар ўз
«Қизил китоби»га эга. «Қизил китоб» фақатгина хатар даракчиси бўлмай, балки 
муҳофаза ҳаракатларининг дастури ҳамдир. Ўсимлик ва ҳайвонларни муҳофаза 
қилиш фақатгина турли давлатлар ўртасидаги ҳамкорлик йўли билангина 
муваффақиятли олиб борилиши мумкин. Кўчиб юрувчи ҳайвонлар, Дунё океани 
ҳайвонот ва ўсимлик дунёси, чегаралараро дарёларда яшовчи ўсимлик ва 
ҳайвонлар давлатлараро келишув йўли билан муҳофаза қилинади. 1992-йили 
Рио-де-Жанейрода 
«Биологик 
хилма-хилликни 
сақлаш» 
халқаро 
Конвенциясининг имзоланиши бошланган ва ҳозирда бу конвенцияга дунёдаги 
170 дан ортиқ давлатлар, шу жумладан Ўзбекистон ҳам қўшилган. Ўсимлик ва 
ҳайвонларни муҳофаза қилиш ва улардан фойдаланиш алоҳида махсус халқаро 
ва миллий даражадаги қонунлар орқали назорат қилинади.