|
Назорат саволлари ва топшириқлар
106
1.
Экологик ҳавфсизлик деганда нима тушунилади?
2.
Ўзбекистон Республикаси Конституциясида табиатдан фойдаланиш
масалалари қандай акс эттирилган?
3.
.Ўзбекистонда табиатни муҳофаза қилишнинг давлат бошқаруви
тизимини таҳлил қилинг?
4.
Ўзбекистонда табиат муҳофазаси соҳасида қабул қилинган қандай
қонунларни биласиз ?
5.
Ўзбекистонда экологик ҳуқуқбузарликлар учун қандай жазо чоралари
белгиланган?
6.
Табиатни муҳофаза қилишнинг қандай чора-тадбирлари мавжуд?
7.
Табиатдан махсус фойдаланганлик учун қандай тўловлар жорий
қилинган?
8.
Ўзбекистонда табиатдан фойдаланиш сохасида қандай тўлов турлари
мавжуд ?
13-Боб. Экология ва халқаро ҳамкорлик
13.1 Экологик ҳамкорликнинг зарурияти
Ер сайёраси инсониятнинг умумий яшаш жойи, ягона уйи ҳисобланади
ва ер юзида экологик халокатни бартараф қилиш мавжуд 200 дан ортиқ
давлатларнинг, 6,5 млрд. дан ортиқ инсонларнинг умумий вазифасидир.
Мавжуд экологик муаммоларни ҳал қилиш, табиий ресурслардан оқилона
фойдаланиш халқаро келишув асосида, умумжаҳон миқёсида амалга
оширилгандагина
ўз
самарасини
бериши
мумкин.
Давлатлараро
ҳамкорликнинг зарурлиги сайёрамизда биосферанинг ягоналигидан ва
инсонларнинг
таъсири
ҳеч
қандай
давлат
чегаралари
билан
чекланмаслигидан келиб келиб чиқади. Охирги йилларда инсониятни
ташвишга солаётган кўплаб минтақавий ва умумсайёравий экологик
муаммолар фақатгина давлатлараро ҳамкорлик йўли билан ҳал қилиниши
мумкинлиги маълум бўлиб қолди.
Ҳозирги вақтда табиатни муҳофаза қилиш соҳасидаги ҳамкорликнинг
икки асосий шакли ажратилади: 1. Атроф муҳитни муҳофаза қилиш ва
ресурслардан оқилона фойдаланишга қаратилган икки томонлама ва кўп
томонлама шартнома ва конвенциялар; 2. Халқаро экологик ташкилотлар
фаолияти.
Турли давлатларнинг атроф муҳитни муҳофаза қилиш соҳасидаги
фаолиятини мувофиқлаштириш учун давлатлараро шартномалар ва
конвенциялар кенг қўлланилади. Бундай ҳамкорлик дастлаб XIX асрнинг
биринчи ярмида ҳайвонот дунёсидан фойдаланишни тартибга солиш
йўналишида вужудга келган. Айниқса кўчиб юрувчи ҳайвонларни муҳофаза
қилишга катта эътибор берилган. Фақатгина балиқ, кит ва бошқа океан
ҳайвонларини овлашни тартибга солиш хақида 70дан ортиқ шартномалар,
конвенциялар мавжуд. Китларни овлашни чеклашга оид биринчи xaлқаpo
107
конвенция 1931-йилда тузилиб, унда Анктарктида атрофидаги сувлардан ҳар
йили 15 мингдан ортиқ кит овланмаслик кўрсатилган эди.
Иккинчи жаҳон урушидан кейинги вақтда табиатни муҳофаза қилишга
оид 300 га яқин турли шартнома ва конвенциялар тузилган. Уларнинг
орасида 1963- йили Москвада тузилган атмосфера, сув ости космик фазодаги
ядро синовларини таъқиқлаш хақидаги шартнома алоҳида аҳамиятга эга.
1973- йилда нодир ҳайвон ва ўсимлик турлари билан савдо қилишни
чегаралаш тўғрисидаги (СИТЕС) халқаро конвенция тузилди.
1972 -йили Стокгольмда атроф муҳитни муҳофаза қилиш бўйича
ўтказилган Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ)нинг I-Умумжахон
конференциясида 5-июн Халқаро табиатни муҳофаза қилиш куни деб эълон
қилинган. 1973-йили Лондонда денгизларни нефть ва бошқа захарли
химикатлар билан ифлосланишининг олдини олиш юзасидан янги халқаро
конвенция қабул қилинди. 1978-йили Ашхободда ўтган Халқаро Табиатни
Муҳофаза қилиш Иттифоқи (ХТМИ) бош ассамблеясида Жаҳон табиатни
муҳофаза қилиш стратегияси қабул қилинди.
1982-йил БМТда Табиатни муҳофаза қилишнинг умумжаҳон Хартияси
қабул қилинди. Бу муҳим ҳужжатларда табиатни муҳофаза қилишнинг
принциплари ва кўп йилга мўлжалланган асосий йўналишлари белгилаб
берилган.
Атроф муҳитга инсон таъсирининг кучайиши 1985-йили Венада озон
қатламини муҳофаза қилиш конвенцияси, 1992-йили-Рио-Де-Жанейрода
Биологик хилма-хилликни сақлаш, иқлимнинг ўзгариши, чўллашиш бўйича
ва бошқа конвенцияларнинг тузилишига сабаб бўлди.
Атроф муҳитни муҳофаза қилиш соҳасида ҳамкорлик турли давлат ва
нодавлат ташкилотлари фаолиятида ҳам амалга оширилади. Бундaй
ҳамкорлик мақсадлари, тузилиши ва фаолияти билан фарқланади, ҳамкорлик
характерига кўра икки томонлама ёки кўп томонлама, регионал ва
субрегионал бўлиши мумкин.
БМТ атроф муҳит муҳофазаси масалаларига катта аҳамият беради.
БМТнинг 1972-йилда тузилган атроф муҳит бўйича махсус дастури- ЮНЕП
халқаро ҳамкорликни амалга оширишда муҳим роль ўйнайди. 1948-йили
тузилган нодавлат ташкилот-Табиатни Муҳофаза қилиш Халқаро
Итгифоқи(ТМХИ) юздан ортиқ давлатлар, 300 га яқин миллий, давлат ва
жамоат ташкилотларини бирлаштиради. Ҳозирги вақтда табиат муҳофазаси
соҳасида 250 дан ортиқ йирик халқаро нодавлат ташкилотлари фаолият
кўрсатмоқда. БМТ нинг фан, маориф, таълим ва санъат масалалари билан
шуғулланувчи ташкилоти-ЮНЕСКОнинг 14 лойиҳадан иборат «Инсон ва
биосфера» дастури кўп йиллардан бери халқаро ҳамкорликда амалга
оширилаётган энг йирик дастурлардан биридир.
ТМХИ 1966- йилдан халқаро "Қизил китоб"ни эълон қилиб келади.
Биологик ресурсларни химоя қилишда унинг аҳамияти каттадир.
Табиат ва жамият ўртасидаги муносабатлар энг зиддиятли босқичига
етган ҳозирги даврда атроф муҳитни муҳофаза қилиш соҳасида барқарор
халқаро ҳамкорликни янада ривожлантириш мақсадга мувофиқдир.
108
Марказий Осиёда «Оролни қутқариш халқаро фонди», Марказий Осиё
Минтақавий Экологик Маркази ва бошқа ташкилотлар фаолият олиб
бормоқда.
Do'stlaringiz bilan baham: |
