If. •f с ж ж Салимов КимёВий технодогиянинг асосий караёнАари Во урилмоАпри I зл' Пз

8 .2 4 -раем.
Т р у б а л и нам э лектрофильт р:
/ — коп к о к к у т и ч а с и ; 2 — и з о л я т о р л а р ; 3 — т о р т г и ч ;
4
— п у р л а п у в ч и э л е к т р о д л а р ; 5 — п а и ж а р а ;
6 — ч у к т и р у в ч и э л е к т р о д л а р ; 7 — ц и л и и д р с и м о н к,обик; 
8
— икк и к а т о р л и г а з т а к с и м л о в ч и п а н ж а р а .
215

---

к и л маг ан. Х,исоблаш пайтида т а ж р и б а д а н олинган м а ъ л у м о т л а р -
дан ф о й да л а н и л а д и , М а с а л а н , труба типидаги к у р и л м а л а р учун 
ток кучи У = 0,3 — 0,5 мА/ м, пластинали к у р и л м а л а р учун / = 0,1 4- 
-т-0,3 м А / м олинади; майдон ку ч ла н га н ли ги 450 к В / м , иш 
куч л аниши 35 -
4
- 70 кВт, тр уб а типидаг и к у р и л м а л а р учун газнинг
тезлиги 
ш
= 0 , 8 -г-1,5 м / с , п л а ст и н а л и к у р и л м а л а р учун да = 0 , 54- 
4-1 м / с олинади.
Э л е к т р о ф и л ь т р л а р газ т а р к иб и да ута ма йд а з а р р а ч а л а р ва 
томч и ла р ни н г к он ц ен трац ия си ка м б улг а н п айтда у ла р н и тула 
т о з а л а ш учун и шл ат и л ад и. Бу н да й к у р и л м а л а р , м а с а л а н , газ 
т арк иб и да г и к и м м а т б а х о м е т а л ла р ни а ж р а т и б олишда, цемент ва 
кумир чангини тутиб колиш учун, с у л ь ф ат кислота и ш л а б
ч ик а р и шд а газ т а р к и б и да г и кислота томч и ла р ин и а ж р а т и б
о лишда и шл ат и ла д и.
8.9-§. Г АЗ Т 0 3 А Л А Й Д И Г А Н К . У Р И Л М А Л А Р Н И Т А Н Л А Ш
Газ т о з а л а й д и г а н к у р и л м а л а р н и т а н л а ш д а куйида г и асосий 
ф а к т о р л а р г а а х а м и я т берилиши керак: чанг з а р р а ч а си н и н г
улчами, унинг т оз а л а н и ши лозим б у лга н газ т а рк иб ид а г и 
концентрация си ва з а р у р булг ан т о з а л а ш д а р а ж а с и . Юкори 
к он ц ен тр ац ия л и г а з л а р учун х ам да к а т т и к ф а з а мухим ма хсулот 
хи с о б л а нг а нд а , т о з а л а ш н и н г к у р у к у с у л л а р и д а н фо й да л а н и ш
м а к с а д г а му в о фи к булади.
Газни т о з а л а ш д а р а ж а с и г а булг ан т а л а б а т м о сфе р а хавоси 
тозалигининг з а р у р б улг а н са ни та р ия - ги г ие н а н о р м а л а р и б илан 
ёки технология у с к у на ла р и н ин г и ш л а ш ш а р т л а р и б ил ан бог лик 
булади. Г аз л а р н и то з ал аш, ма сал ан , компрессор ва вентилятор иш 
о р га н л а р и ейилишининг олдини олиш имкониятини б еради х а м да
реа кто рд аг и контак т б ула ёт га н м а с с а л а р н и и ф л ос л ан иш д а н 
са клайди. Газни т о за л ай д иг ан к у р и л м а л а р н и ва уларнинг матери- 
а л ла ри ни т а н л а ш д а газ т ар к и б и д а н а м л и к ва агрессив компо- 
нентларнинг борлиги, уларнинг микдори ва т е м пе р атурас и хисобга 
олинади.
Т о з а л а ш н ин г тегишли д а р а ж а с и к у р и л м а н и н г типини, кон- 
с трукциясини ва ул ча мини тугри т а н л а ш ва уни тугри и шл а т и ш 
о р ка ли э р иш ил ад и. Ч а н г у шл аш н и я х ш ил а ш о д ат д а к у ри лма н ин г
улчамини ёки унинг энергия х а ж ми ни к уп ай т и ришни т а л а б этади. 
М а с а л а н , енгли фи л ьт р л а р , чуктириш к а м е р а л а р и , э л е к т р о ф и л ь ­
т р л а р газнинг тезлиги кам б улг анд а , яъни к у р ил ма ни нг улчами 
катта булга нда анча с а м а р а л и ишлайди. Ц и к л он л а р , к а т т а тез л и к 
билан и ш л а й ди г ан газ ювувчи к у р и л м а л а р , з а р б а б ер и шг а 
асосланган с к р у б б е р л ар с а м а р а л и чанг у ш л а ш реж и м и д а ишл а г а-
нида ка тта г и д р а вл и к к а р ш и л и к к а эга б у л а д и ёки суюкликнинг
ка тта са рфини т а л а б килади. Б у нд а э не рги я с а рфи купаяди.
А р а л а ш м а т а р к и б и д а г и чанг з а р р а ч а л а р и к а н ч а л и к кичик булса 
ва газни т о з а л а ш д а р а ж а с и к а н ч а л и к юкори булса, газни 
т о з ал ай д иг ан к у р и л м а л а р н и куриш ва у л ар ни и ш л ат и ш г а шунча- 
л ик к а тта м а б л а г т а л а б килинади.
216

---

Ч а н г ушл аг ич ни н г тег ишли типини т а н л а ш п ай тид а унинг 
и мк о н ия т ла р и хисобга олиниши 
керак. Ч а нг ли к а м е р а л а р ,
ц ик ло н ла р ва б ошка инерцион чанг у шл а г и ч л а р арзон ва 
тузил иши оддий, бирок, у л а р ё р д а м и д а газ т а р к и б и да г и ф а к а т
к а тта з а р р а ч а л а р н и у ш л а ш мумкин. Шу с а б а б д а н бундай чанг 
у ш л а г и ч л а р янчиш м а ш и н а л а р ин и н г ас пирацион к у р и л м а л а р и д а ,
сочилувчан м а т е р иа л ла р н и у затиш с и с т е ма л а ри д а , э ле ктрофильтр 
ва енгли фи л ь т р ла р д ан олдин ха м да ушланган чанг з а р р а ч а ла р ин и
у л ар ни нг у л ч а м л а р и г а кура ф р а к ц и я л а р г а а ж р а т и ш к е ра к
бу лг ан д а и шл а т и л а д и.
2
— 5 мкм у лч а мл и з а р р а ч а л а р н и у шл ай д иг а н купч ил ик нам 
чанг у ш л аг и ч ла рн и , г а з л а р н и к у ш и м ч а совитиш, н а м л а ш т а л а б
ки л и нг а н д а ёки у л а рн и э рувчан ко мпонентл ар ( а м м и а к , с уль фид 
гази) дан т о з а л а ш керак булг а нд а, и шл а т и ш яхши н а т и ж а беради.
К а т т а тез л и к билан и шл айдиг ан газ ювувчи к у р и л м а л а р ( м а с а л а н
Вентури ск ру бб е р и ) и ш л а т и л г а н д а газ т ар к и б и да г и ж у д а кичик 
з а р р а ч а л а р н и у ш л а ш имконияти пайдо булади, б ирок у ла рн и
и шл ат иш учун куп энергия т а л а б килинади. Н а м чанг у шл а г и ч л а р
и шл а т и л г а н д а хосил булган с ус пе нз и ял а р (пульпа ва ш л а м л а р ) ни 
ка йт а и ш л а ш г а х ам да к у р и л м а л а р н и коррозиядан химоя к ил иш г а 
а х а м и я т берилади.
Енгли ф и л ь т р л а р ва э л е к т р о ф и л ь т р л а р ё р д а м и д а газ тоза- 
л ашн и нг юкори д а р а ж а с и г а эришилади, бунда а р а л а ш м а т а р к и б и ­
даги ма йд а з а р р а ч а л а р хам тутиб колинади, б ирок газни 
т о з а л а ш д а н олдин ма ъ л у м т е м п е р а т у р а г а ч а
иситиш т а л а б
килинади. Эл ек т р офи ль т р ла р учун чангнинг э ле ктр у тка зу вч ан ли - 
ги, у л ч а м л а р и , ё пишкок лиг и ва кимёвий тар^кибига кура, оптимал 
и шл аш ша рт ша роитл ар и т а н л а б олинади (газнинг температураси,
намлиги, тезлиги; э ле кт р од л а р н ин г к о н с т р у к ц и я м ва силкитиш 
усули). Эл е кт рофи л ьт рн и нг г и др ав л ик к а р ш и ли г и кам, газ 
т о з а л а ш ж а ра ё н ин и а в то ма тл а шт и ри ш имконияти эса ж у д а катта. 
У лч а ми г а кура э ле кт рофи л ьт р енгли ф и л ьтр г а якин, б ирок ка тта 
м а б л а г т а л а б килади, и шл ат и ш эса анча а рзонг а туша ди . К у р у к 
э ле ктрофи л ьтр н и газнинг т е м пе р а т у р а с и 400— 500° С га етгунча 
и шл ат и ш мумкин. Бунда э ле к т р оф и л ьт р л а р н и ка тта х а ж м д а г и
газни ( 0 , 5 - Ю
6
м3/ с о а т д а н б о ш л а б ) т о з а л а ш д а и шл ат иш яхши 
иктисодий с а м а р а беради. Иш унумдорлиги кичик б у л г а нд а 
э л е к т р о ф и л ь т р л а р д а н ф о й да л а н и ш сол иштир ма м а б л а г с а рфин и
асоссиз ортиб кетишга олиб келади. Бунда н т а ш к а р и портлаб 
кетиш хав фи булган газ а р а л а ш м а л а р и н и а ж р а т и ш д а э ле к т р о ­
ф и л ь т р л а р д а н ф о й да ла н иш мумкин эмас. Бун да й ш а р о ит д а енгли 
ф и л ь т р л а р ёки нам чанг у ш л а г и ч л а р и шл а т и ш м а к с а д г а мув офик 
булади.
З а р у р б улга н т о з а л а ш д а р а ж а с и г а кура газ а р а л а ш м а л а р и н и
а ж р а т и ш бир ёки бир неча боскичли булиши мумкин. Г аз л ар н и
бирл амчи , яъни ка тта у лча мл и чанг з а р р а ч а л а р и д а н а ж р а т и ш д а ,
бир боскичли т о з а л а ш усул и да н ф о й да ла н ил ад и. Б и рл ам ч и 
т о з а л а ш н и а м а л г а ошириш ки йинчилик т уг дирмайди. Г аз л ар ни
ута ма йд а з а р р а ч а л а р д а н а ж р а т и ш д а т о з а л а ш н и н г куп боскичли
217

---

(одатда икки боскичли) схемасидан фо й д а ла н ил ад и . Б и рл ам ч и 
то за ла ш учун бир ёки бир неча чанг ушлаг ич к,урилмалари 
ишл ати л ад и, сунгра нозик т о з а л а ш к у р и л м а л а р и д а н ф о й д а л а н и ­
лади. Г аз л ар н и нозик т о з а л а ш к у р и л м а л а р и г а юкори т а л а б л а р
куйилади. О д а т д а г аз л а рн и нозик т о з а л а ш м а к с а ди да енгли 
фильтрлар, э ле ктрофильтрлар ва уюрмали чанг тутгичлар и ш л а т и ­
лади.
Т А К Р О Р Л А Ш ВА МУСТАК. ИЛ И Ш Л А Ш У Ч У Н С А В О Л Л А Р
8.1. Г а з л а р н и ч а н г д а н т о з а л а ш н и и г а х ами я т н . Газ симон а р а л а ш м а л а р н и кан-
д а й у с у л л а р б и ла н а ж р а т и ш мумкин?
8.2. Ча нг чуктириш к а м е р а л а р и н и н г тузилиши. Бу н д а й к у р и л м а л а р н и н г с а м а р а л и
и ш л а ши учун к а н д а й т а л а б л а р н и б а ж а р и ш кер а к ?
8.3. Ц и к л о н л а р н и н г и ш л а ш и к а н д а й принцип г а
а со с л а н г а н ?
Н И И О Г А З ва 
В Ц Н И И О Т к о нс тр у к ци я л и циклон. ьар у р т а с и д а к а н д а й ф а р к бор?
8.4. Б а т а р е я л и ц и к л о н ла р . Ци клон э л е м е н т л а р и к а н д а й туз илган?
8.5. Уюр ма л и чанг у шла г и чни нг ишл а ш принципи ни ма д а н иборат? Бу н д а й к урил-
м а л а р к а н д а й а ф з а л л и к л а р г а эга?
8.6. Рот а цион чанг у шла г и ч н и н г тузилиши. Бу н д а й к у р и л м а л а р к ат о р и г а нима 
с а б а б д а н т у р б о ц и к л о н л а р ва т у р б о к о м п р е с с о р л а р киради?
8.7. Газ ювувчи к у р и л м а л а р н и н г т у р ла р и . Ул а р н и н г а ф з а л л и г и ва к амч илиг и 
н и м а л а р д а н иборат ?
8.8. Су юк л и к н и сочиб берувчи ва и а с а д к а л и с к р у б б е р л а р н и н г и ш л а ш принцип- 
л а р и ва у л а р н и н г т о з а л а ш д а р а ж а с и .
8.9. Т а р е л к а л и г аз ювувчи к у р и л м а л а р неча т урга б у л и н а д и ? Ушбу с к р у б б е р л а р ­
нинг иш р е жи м и кай си к урсаткич о р к а л и б е л г и л а и а д и ?
8.10. Вентури скруб бе ринин г тузилиши. Унинг т о з а л а ш д а р а ж а с и . Г аз тезлигининг 
у з г а р и ш ч е г а р а л а р и .
8. 1). Ма в х у м к а й н а ш к а т л а м л и с кр у б б е р н и н г туз илиши. Н а с а д к а л а р ка н д а й
м а т е р и а л л а р д а н т айё рлан иши мумкин? Ку р ил ма нинг асосий а фз а лл и г и н и м а ­
д а н иборат?
8.12 Ай ла н и б юрувчи и а с а д к а л и с кр у б б е р л а р . У л а р н и н г асосий х а р а к т е р и с т и к а -
лари .
8.13. Г а з л а р н и ф и л ь т р л а ш йули билан т о з а л а ш н и н г мохияти. Фильт рловч и т усик 
с и ф а т и д а к а н д а й м а т е р и а л л а р и ш л а т и л а д и ? Енгли фил ь т р н и н г туз илиши.
8.14. Д о н а д о р к а т л а м л и фи л ь т р л а р н и н г асосий т у р ла р и . У л а р н и н г асосий а ф з а л ­
лиги ва камч и л и г и н и ма д а н иборат?
8.15. Эл е к т р о ф и л ь т р п и н г и ш л а ш принципи. Ни м а учун э л е к т р о ф и л ь т р л а р икки 
турга б улинад и? Ул а р к ан да й ша р о и т л а р д а ишл а т и л а д и ? Бундай фи л ь т р л а р -
ни х ис о б л а ш му мкинми?
8.16. С а н о а т д а неча боскичли т о з а л а ш к у р и л м а л а р и и ш л а т и л а д и ? Ч а н г т у т г и ч н и
т а н л а ш принципи н и м а л а р д а н иборат?
8.17. Газ ларни т о з ал а й д и г а н к у р и л м а л а р н и н г с а м а р а д о р л и г н ка н д а й а н и к л а н а д и ?
8.18. Ча н г л а р н и к у р и л м а д а н тушириш ва у л а р и и уз а т и ш учун к а н д а й к у р и л м а л а р
и шл а т и л а д и ?

---

И С С И К Л И К А Л М А Ш И Н И Ш Ж А Р А Ё Н Л А Р И
9-6 о б. 
И С С И К, Л
ИК 
У Т К А З И Ш А С О С Л А Р И
9.1 -§. У М У М И Й Г У Ш У Н Ч А Л А Р
Х,ар хил т е м пе р а т у р а г а эга булг ан ж и с м л а р д а иссиклик 
энергиясининг б ири д ан иккинчисига утиши