O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat konchilik instituti «energo mexanika» fakulteti

Temperaturani o’lchaydigan birlamchi o’zgartirgichlarni o’rnatish 
haqida 
Temperaturani o‟lchaydigan birlamchi o‟zgartirgichlar (suyuqlikli shisha 
termometrlar, 
manometrik 
termometrlarning 
termoballonlari, 
qarshilik 
termoo‟zgartirgichlari va termoelektrik termometrlar) stendlarda tekshirilib, 

---

ularning o‟rnatishga yaroqloi ekanligi aniqlangandan keyin o‟rnatish uchun qabul 
qilinadi.
O‟zgartirgichlar bevosita o‟rnatish oldidan tashqi ko‟rikdan o‟tkaziladi, 
kapillyar va termoballonda shikastlangan joylarningy o‟qligi tekshiriladi; asboblar 
to‟plamida termoballonni mahkamlash detallarining borligi aniqlanadi; texnik 
hujjatlar (zavodda berilgan pasport va stendda tekshirilganlik bayonnomasi)ning 
borligi; kapillyar uzunligining asbob o‟rnatilgan joydan termoballon o‟rnatilgan 
joygacha bo‟lgan masofaga mosligi tekshiriladi.
O‟rnatilgan birlamchi o‟zgartirgichlar oqimining o‟rtacha temperaturasini 
qabul qilishi, nurlanish yoki issiqldik o‟tkazuvchanlik oqibatida yo‟qotilgan 
issiqlik miqdori eng kam bo‟lishi lozim. Buning uchun birlamchi o‟zgartirgichning 
sezgir 
elementi 
(manometrik 
termometrning 
termoballoni, 
qarshilik 
termoo‟zgartgichning aktiv qismi, termoelektr termometrning issiqqa kiritiladigan 
kavsharlangan uchi) texnologik quvuryo‟ldan oqadigan oqimning markaziga 
o‟rnatiladi. Kesim yuzasi har xil bo‟lgan quvuryo‟llarda aktiv qismining va himoya 
cho‟ntaklarining uzunligi turlicha bo‟lgan termometrlar ishlatiladi yoki turli 
o‟rnatish bo‟rtmalaridan foydalaniladi. Quvuryo‟lning kesimi kichik bo‟lganda 
termometrni uning aktiv qismi oqimning markazida joylashadigan qilib o‟rnatish 
qiyin. Bu holda termometr oqimga qarshi yo‟naltirilib, quvurning o‟qiga nisbatan 
30 yoki 45 burchak hosil qilib o‟rnatiladi yoki quvuryo‟lning oqim ko‟tariladigan 
tirsagida joylashtiriladi.
Nazorat qilinadigan muhit temperaturasini to‟g‟ri o‟lchashning asosiy sharti 
termometrni surilma qopqoqlardan, jo‟mraklardan va toraytiruvchi qurilmalardan 
quvuryo‟lning 20 diamteriga teng masofada, ya‟ni oqim uyurmalanmaydigan yoki 
g‟alayonlanmaydigan joyda o‟rnatishdan iborat.
Birlamchi o‟zgartirgich o‟rnatilgan joyda tashqi (aloqasi bo‟lmagan) issiqlik 
manbalaridan qo‟shimcha harorat ta‟sir etmasligi lozim. Begona issiqlikdan 
saqlanish iloji bo‟lmasa, birlamchi qurilmalar issiq o‟tkazmaydigan vositalar bilan 
qoplanadi yoki himoyalovchi ekran o‟rnatiladi. Qarshilik termoo‟zgartgichlarini va 
termoeldektr termometrlarni devorlardagi tokchalarda, va havo aylanmaydigan 
boshqa joylarda o‟rnatmaslik kerak. Aks holad o‟lchash qurilmasining inersionligi 
ortib ketadi.
Birlamchi temperatura o‟zgartirgichlarini mahkamlash va ularning sezgir 
elementlarini o‟lchanadigan muhitga kiritish uchun ishlatiladigan eng oddiy 
qurilmalar texnologik uskuna va quvuryo‟llarga o‟rnatiladigan bo‟rtmalardan 
iborat. Diametri Dn 45 va 57 mm li trubalarga bo‟rtmalarni o‟rnatish uchun 
kengaytirgichlar payvandlab ulanadi.

---