‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

36-DARS.
S O 'Z YASASH JARAYONIDA R O ‘Y
BERADIGAN O'ZGARISH LAR
Darsning maqsadi:
a) ilmiy maqsad: o'quvchilaming ongida so'z yasash jarayonida asosda 
ro'y beradigan o'zgarishlar yuzasidan bilim va malakalar hosil qilish;
b) o'quvchilarni ezgulik, yaxshiliklarga hamisha shaylik m hida tar-
Topshiriq. 
Yumala, sayra, qayna
so'zlariga 
-q
yoki 
-qi
qo'shim -
chasi qo'shilganda asosda qanday tovush o'zgarishi sodir bo'ladi? Shu 
haqda o'ylab ko'ring.
Turkiy, jum ladan, o'zbek tili morfologik jihatdan agglutinativ tillar 
qatoriga kiradi. Agglutinativ tillar quyidagi xususiyatlari bilan flektiv 
tillardan ajralib turadi: 
1
) nechta grammatik m a’no bo‘Isa, ularni ifodalovchi 
shu nch a gram m atik shakl q o 'llan ilad i. M asalan, 
y o z-m a -sa y -d i-m ;
2
) gram m atik shakllarning chegarasi bir-biridan aniq ajralib turadi;
3
) grammatik m a’noning ko'payishi bilan, so'zning grammatik shakllari 
ham chapdan o'ngga qarab cho'zilib boradi; 4) gram m atik qo'shim - 
chalarning qo'shilishi asos qismning fonetik tuzilishini o'zgartirmaydi.
(«Temur tuzuklari»dan)
9
Savol va topshiriqlar
biyalash.
143

---

0
‘zbek tilida so‘z yasalish jarayonida so‘z yasash asosiga yasovchi qism- 
ning qo‘shilishi natijasida asos qismning tovush tarkibida ba’zan o ‘zgarish 
ro‘y berishining guvohi boiam iz. Ularni quyidagicha guruhlash mumkin:
1. 
Sust, past
singari so‘zlarga 
-ay
yasovchi vositasi qo‘shiIganda, yasashga 
asos qismda mavjud bo ‘lgan oxirgi «t» undoshi tushib qoladi. Masalan,