Transport tizimlari

Asboblar panelining axborotchanligi 
Konstruktor yechadigan axborotni ta’svirlash vositalari bilan bog'liq muhim 
masala, Avtomobil(traktor)ni jihozlanishi lozim bo'lgan aniq asboblar va boshqa 
axborot qurilmalarini tanlash va bu qurilmalar asboblar panelida, axborot 
maydonining chcklan­gan bo'shligida qanday kompozitsiyaviy tartibda 
joylashgan bo'lishini kerakligini aniqlash hisoBlanadi.
Haydovchi уо'l sharoiti haqidagi, harakatdagi va harakatsiz oricntirlar haqidagi 
asosiy ko'rish axborotini tashqaridan oladi. U asboblarga onda-sonda murodaat 
qiladi, har Bir muomala vaqti 0,5 ... 0,8 soniyada yuz bcradi, muomalaning 
umurniy vaqti csa odatda ish vaqtining 1 % dan oshmaydi. Haydovchi muomala 
vaqtida, unga panclda bcrilgan hamma axborot madmuasidan, aynan shu paytda 
kerak Bо' lganini tanlab olishi, uni axborot qurilmasidan hisoBlashi, ma'lumotni 
tushunib yetishi, keyin avtomobil(traktor)ni boshqarish organlarining yordami 
Bilаn u yoki o'zga ta'sirni badarishi kerak. Axborotni hisoblash o'tkir defisit 
sharoitlarda yuz beradi, buning ustiga bu dcfisit harakat tczligi va transport 
oqimining tig' izligi о' sishi Bilan oshadi.
Haydovchi asboblar pancliga har Bir muomala qilganda, buni anglamasdan 
turib, qidirish masalasini ycchadi. Uni badarilish vaqti quyidagi omillarga bog'liq 
bo'ladi: 
- 
axborot maydoni elemcntlarining umumiy soni; 
- 
axborot maydoni elemcntlarining zichligi va fonning xaraktcri 
- axborot maydonning strukturasi; 
- 
ko'zlarning harakat marshruti; 
- 
axborot maydoni elemcntlarining turli-tumanligi. 
Asosiy tavsiyalardan Bittasi: panclda joylashgan asboblarning miqdori eng kam, 
lckin yetarli bo'lishi kerak.
Asboblar panelida joylashtirilgan qurilmalar bir-birini ustiga chiqib kctishi 
kerak emas, ular hatto umumiy oynani ostida doylashgan bo'lsa ham, aniq 
adralishi kerak. Ayrim qurilmalar orasidagi masofa nigohni ауnаn shu qurilmaga 
dalb ctish uchun yctarli bo'lishi kerak. Asbob-usknna panclining foni haydovchini 

---

48 
diqqatini o'ziga tortishi kerak emas. Salbiy misol sifatida har xil rangli suratlar 
solingan qo'l yoki devor soatlarining sifatlarini keltirish mumkin.
Haydovchi kerakli axborot qurilmasini qidirishga sarflay­digan vaqtni 
kamaytirish uchun, har xil asboblari (indikatorlar, signal chiroqlar va shunga 
o'xshashlar) panclda ayrirn funksional sohalarga bo'lib joylashtirish maqsadga 
muvofiq. Misol uchun motoming ishlash tartibi haqidagi ma'lumotlarni (tirsakli 
valning aylanish sш'ati, harorat, yog'ning bosimi va boshqalar) Bir-biriga yaqin 
joylashtirilgan qurilmalardan olish yaxshiroq. Ularning joylashish sohasini 
Birorta dizaynchlik usuli Bilan ajratish mumkin: diyak Bilan aylantirish, rang_ 
Bilan adratish yoki qurilmalar ushbu guruhini boshqacha belgilash. Xuddi 
shunday avtomobilning harakat paramctrlari haqidagi axborotni ta’svirlash 
vositalarini (tezlik, bosib o'tilgan yo'l, yakuniy bosib o'tilgan yo'l) adratish 
maqsadga muvofiq. Boshqacha aytganda, axborot maydonining tuzilishi 
tartibga solingan bo'lishi kerak. 
Signal lampochkalari (yoki yorug'lik diodlari) dan, agarda uning signali nimaga 
taalluqli ckanligini qo'shimcha yozuvlarsiz tushunish mumkin bo'lsa, foydalanish 
maqsadga muvofiq bo'ladi. Masalan, agarda bakdagi yoqilg'i miqdorini 
ko'rsatkichidagi qizil lampochka yonsa, haydovchi yoqilg'i kam qolganini aniq 
tushнnadi.
Signal chiroq yoki indikatorning yashil rangi Birorta tizim­ning normal 
ishlayotgani haqida, rnisol нchun, avtomoBilning tashqi yoritqicblari qo'shilgani 
haqida Bildirishi amaldagi standartlar va amaliyot Bilan qabul qilingan.
Sariq signal - xabar beruvchi xaraktcrdagi ogohlantiruvchi axborotdir. lD 
qandaydir choralar ko 'rish kerakligi haqida Bildiradi, lckin qaror qabul qilish 
haydovchiga qoladi.
Indikatorning qizil signali - avariyaviy, u zudlik bilan choralar ko'rishni 
talab qiladi yoki Birorta harakatni taqiqlaydi. Shunday signal, misol uchнn, 
motoming moylash tizimida moy bosimining nоdо'уа pasayishi, tonnoz 
tizimidagi konturlardan Birining ishlamay qolgani va shнnga o'xshashlar liaqida 
axborot bcradi.
Avtomobilga o'rnatilishi kerak bo'lgan asboblar vа boshqa axborotni ta’svirlash 
vositalarning 
aniq 
komplckti, 
avtomoBilning 
sinfiga, 
haydovchining 
mo’ljallangan malakasiga, ko 'pincha moda talablariga ham bog'liq bo'ladi.