T me/tuit students chanel kompyuter tarmoqlari 1 Ma'ruza

t.me/tuit_students_chanel 

gorizontal model (turli tarmoq tugunlarining bir turdagi sathida 
ishlovchi dastur va jarayonlar o‘rtasida bir tipdagi ma‘lumotlar 
almashinuvini ta‘minlovchi protokollar asosida); 

vertikal model (bitta tarmoq tugunida qoshni sathlar bir-biriga 
ko‘rsatuvchi xizmatlar asosida). 
Gorizontal modelda turli tarmoq tugunlarida ishlovchi mos sath dasturlariga 
ma‘lumot almashish uchun umumiy protokol kerak bo‘ladi. Vartikalda esa — 
qo‘shni sathlar tegishli dasturiy interfeyslardan foydalangan holda kerakli 
o‘zgartirishlarni bajargan holda m‘lumot almashinadilar. Umumlashgan holda, 
TCP/IP stekida protokollar ishlashini 8.1.-rasmda ko‘rish mumkin. 
8.1.-rasm. TCP/IP stekida protokollar ishlashi 
Internet — dunyo bo'ylab joylashgan va yagona tarmoqqa birlashtirilgan 
minglab kompyuter tarmoqlarining majmuidir. Internetda axborot almashish 
standart qoidalar asosida amalga oshiriladi. Internetdagi ma'lumotlarni uzatish 
qoidalari protokollar deb ataladi. TCP/IP protokolining axborotni uzatish usuli 
quyidagicha: TCP protokoli axborotni paketlarga ajratadi; IP protokoli orqali 
barcha paketlar qabul qiluvchiga uzatiladi va TCP protokoli tomonidan barcha 
paketlarning qabul qilinganligi tekshiriladi; barcha paketlar qabul qilingandan 
keyin TCP protokoli ularni tartibga soladi va yaxlit ko'rinishga keltiradi. 
Internetda ko‗plab turli xil paketlardan foydalaniladi, lekin asosiylaridan biri 
bu — IP-paketdir (RFC-791). IP-protokol ishonchli bo‗lmagan transport muhitini 

---

t.me/tuit_students_chanel 
taklif etadi. Mazkur protokolning ma‘lumotlarni uzatish algoritmi juda ham oddiy: 
xato hollarda deytagramma tashlab yuboriladi, jo‗natuvchiga esa tegishli ICMP-
xabar yuboriladi (yoki hech narsa yuborilmaydi). IP-protokolida tarmoqlararo 
xizmatlarni ta‘minlash uchun to‗rtta asosiy mexanizm qo‗llaniladi: xizmat 
ko‗rsatish turi, paket yashash vaqti, sarlavhaning nazorat yig‗indisi, qo‗shimcha 
imkoniyat(opsiya)lar. Bunday muloqot TCP/IP stekini ishlash misolida (8.2.-rasm) 
ko‘rilishi mumkin. 
 
8.2.-rasm. TCP/IP stekida muloqot 
Xizmat ko‗rsatish turi tarmoqlararo deytagrammaning tarmoqlararo tizim 
orqali (8.3.-rasm) uzatilishida talab etiladigan sifatni ko‗rsatishi uchun 
foydalaniladi. 

---