A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor

Audit tavsifi 
Audit
- bu xolisona fikr berish maqsadida tashkilotning moliyaviy 
ma’lumotlarini mustaqil ravishda o‘rganishning uslubiy usuli
. Bu tashkiliy-
huquqiy shaklidan qatiy nazar, barcha tashkilotlarga taalluqlidir. 

---

11 
Audit
orlik tekshiruvi
- bu moliyaviy hisobotning haqiqiyligi va 
ishonchliligini aniqlash uchun bitimlarning har bir tomoni, ya’ni kvitansiyalar, 
tushumlar, hisob kitoblari va tegishli hujjatlarning tanqidiy, xolis tekshiruvidir. 
Bundan tashqari, xatolar va firibgarliklar, hisoblarda qasddan manipulyasiya qilish 
yoki egallash va hokazolarni batafsil tekshirish orqali aniqlash mumkin. 
Auditor moliyaviy ma’lumotlarning aniqligi va oshkoraligini buxgalteriya 
standartlariga muvofiqligini hamda soliqlar to‘g‘ri to‘langanligini yoki 
to‘lanmaganligini tekshiradi. Buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotlarni to‘liq 
tekshirgandan so‘ng u hisobot shakliga fikr bildiradi. Auditorni tayinlagan shaxsga 
to‘g‘ri va adolatli nuqtai nazar bo‘yicha xulosa taqdim etiladi. Auditning ikkita 
xulosasi mavjud, ular quyidagilardir: 
1. O‘zgartirilmagan 
2. O‘zgartiriladigan: 
Malakali 
Salbiy 
Ogohlantirishlar 
Audit ichki va tashqi tartibda amalga oshirilishi mumkin. Ichki auditning 
vazifasi ichki audit tizimini takomillashtirish uchun tashkilot rahbariyati 
tomonidan tayinlangan ichki auditor tomonidan amalga oshiriladi. Tashqi auditorni 
audit o‘tkazishga jalb qilish kompaniyaning aksiyadorlari yig‘ilishida qaror qabul 
qilinadi. 
Buxgalteriya va audit o‘rtasidagi asosiy farqlar 
Quyida keltirilgan fikrlar buxgalteriya hisobi va audit o‘rtasidagi farqni 
batafsil aks ettiradi. 
1.
Buxgalteriya - bu pul-kredit bitimlarini hisobga olishni va 
kompaniyaning moliyaviy hisobotlarini tayyorlashni tartibga soluvchi faoliyat. 
Audit - moliyaviy axborotning haqiqiy va adolatli nuqtai nazardan qarashini 
mustaqil baholashni o‘z ichiga olgan analitik vazifa. 

---

12 
2.
Buxgalteriya hisobi standartlari hisobni yuritish 
bo`yicha
minimal 
talablarni, audit standartlari esa auditni sifatli o‘tkazishni bo`yicha minimal 
talablarni o`z ichiga oladi. 
3.
Buxgalteriya - soddalashtirilgan vazifa bo‘lib, u buxgalterlar 
tomonidan amalga oshiriladi, lekin Audit murakkab vazifadir, shuning uchun 
Auditorlar uni bajarish uchun talab qilinadi. 
4.
Buxgalteriyaning 
asosiy 
maqsadi 
tashkilotning 
rentabelligini, 
moliyaviy ahvolini va ish faoliyatini aniqlashdir. Aksincha, audit moliyaviy 
hisobotning to‘g‘ri 
tuzilganli
gini tekshirish hisoblanadi 
5.
Buxgalteriya - doimiy faoliyat. Audit esa farqli o‘laroq, bu davriy 
faoliyatdir. 
6.
Buxgalteriya hisobi - bu boshqarishning boshlanishi. 
Xulosa 
Buxgalteriya hisobi va audit xizmati ixtisoslashgan sohalardir, biroq 
auditning ko‘lami keng miqyosda buxgalteriya hisobidan kengroqdir, chunki turli 
xil aktlar, soliq qoidalari, har bir tarmoq bo`yicha qonunchilik me`yori talablari, 
buxgalteriya standartlari va audit standartlarini bilish bilan bir qatorda 
kommunikatsiya qobiliyatlari ham talab qilinadi. 
Bundan tashqari, konfidensiallik, yaxlitlik, halollik va mustaqillik, mustaqil 
tekshirish usuli bajarilayotganda saqlanishi kerak bo‘lgan asosiy talablardir. 
Auditor tomonidan taqdim etilgan ma’ruzalar kreditorlar, aksiyadorlar, investorlar, 
etkazib beruvchilar, qarzdorlar, mijozlar, hukumat va boshqalar kabi moliyaviy 
hisobot foydalanuvchilari uchun oqilona qaror qabul qilish uchun foydalidir. 
Buxgalteriya hisob-kitoblari kam bo‘lsa-da, u buxgalteriya standartlari, 
prinsiplari, konvensiyalari va taxminlarini, shuningdek korxona va tashkilotlar 
to`g`risidagi qonunlarhamda ularning faoliyatiga tegishli bo`lgan nizomlar 
qarorlar, farmonlar va soliq qonunchiligini to‘liq bilishni talab etadi. Auditni 
o‘tkazish jarayoni faqat buxgalteriya hisob-kitoblari to‘g‘ri amalga oshirilganda 
bajariladi uni e’tiborsiz qoldirib bo‘lmaydi. 

---

13 
 
1.3. Auditning turlari va shakllari 
Xorijda auditorlik faoliyati rivojlanish bosqichlariga ko‘ra quyidagi turlarga 
bo‘linadi: