Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti hayot faoliyati xavfsizl

Shovqin kuchini o’lchovchi birlik detsibll haqida tushuncha. 
Shovqinning kuchi 
detsibl bilan oMchanadi, Bir detsiblli shovqin eng past hisoblanib, uni payqash qiyin. 
200 db li shovqin esa eng kuchli bo’lib, uning ta’siri kishini limga duchor qilishi 
mumkin. Shovqin kuchi va xarakteriga ko’ra 4 guruhga blitiadi:
Shovqinning kuchi 0-50 dB boMsa, normal ovoz hisoblanadi. Bunga daraxtlaming 
shamol ta’sirida shivirlashi, soat chiqqillashi, normal musiqa ovozi kiradi.
38

---

Fiziologik nuqtai nazardan 
shovqin 
eshitish 
organlariga yoqimsiz ta’sir 
ko’rsatadigan ovoz jarayoni sifatida qaralib, aqliy faoliyatda shovqin so’zlashishga 
xalaqit berib, eshitish organlari faoliyatini susaytiradi, ko’rish qobiliyatini 
pasaytiradi, harakat koordinatsiyasining buzilishiga va organizmning quvvat sarflash 
jarayonining kuchayishiga olib keladi. Odam qulog’iga chalinadigan tovush bosimi 
RO 
va tovush intensivligi 
UO chegara miqdorlar 
deb ataladi. Bu chegara miqdordagi 
tovush intensivligi va bosim chastotasi 1000 Gts blganda
U0 qlO-2 vtG'm2 
RO q 2x10-5 Pa ni tashkil qiladi.
Quloqni og’ritadigan darajadagi tovush kuchi bu miqdorlardan qariyb 10 marta 
katta. Tebranish (vibratsiya)ning zararli ta'siri charchash, boshning panja va suyak 
bo’g’imlarining og’rishi, haddan tashqari asabiylashish va harakat faoliyatining 
buzilishi bilan namoyon boMadi. 
Shovqinning kuchi 60-90 dB bo’lsa,yoqimsiz 
ovoz hisoblanadi,buoga ko’chaning shovqini,chang yutgich,kir yuvish mashinalari 
ovozi kiradi.
Shovqinning kuchi 100-120 dB blsa, zararli, kishi salomattigiga salbiy ta’sir 
etadigan ovoz hisoblanadi. Bunga stanoklar, avtomabillar, motatsikllar, tramvay, 
temir yo’l transporti qishloq xo’jalik va qurilish mashinalaridan chiqqan ovoz va 
qattiq musiqa ovozi kiradi.
39

---

Shovqinning kuchi 130-200 dB bo’lsa, xavfli ovoz hisoblanadi. Bunga havo 
trevogasi,reaktiv samolyot ovozi-portlash ovozi va boshqalai kiradi. Shovqin 
qishloqlarga ko’ra shaharlarda kuchlj’chunki asosiy sanoat korxonalari shaharlarda 
joylashgan.shuningdek,transport vositalari ko’p!igi shoVqinni - bir- nech barobor 
orttirib yuboradi.
Shovqin kishilaming 
mehnat 
unumdorligini va ish qobiliyatini pasaytiradi, 
asabni bshashtiradi, yurak qon tomirlarini zaiflashtiradi, bosh og’rig’iga, 
uyqusizlikka duchor qiladi, yurak urishini tezlashtiradi, qisqasi inson organizmida 
salbiy fiziologik o’zgarishlami vujudga keltiradi. Shovqindan eshitish analizatorlari 
uzluksiz kuchda bo’ladi. 70dB darajadagi shovqin ravon sz nutqiga halaqit beradi. 
1-navbatda inson kuchli ovozni yomon eshita boshlaydi. Sekin-asta past ovozni ham 
yomon eshitadigan bo’lib qoladi. Shovqinning sekin-asta inson organizmiga ta’siri 
nafaqal eshitish qobiHyatining yomonlashuviga balki, bosh aylanishiga, bosh 
og’rig’iga, quloq shang’illashiga va tez charchashga olib keladi. Shu sababli 
shovqinni 
kamaytirish, 
unga 
qarshi 
kurashish 
asrimizning 
umumbashariy 
muammosiga aylanib qoldi.
T itrash (vibratsiya)-qattiq jismlaming tebranishidir. U odam soligiga noxush 
ta'sir ko’rsatadi, muntazam ravishda ta'sir etganda esa kasbiy kasalliklami keltirib 
chiqaradi. Tebranish insonmng asab tizimiga salbiy ta'si.r krsatuvchi omil 
hisoblanadi. Vibratsiya (lotincha “vibratio”, “tebranish”, “titrash”) qattiq jismlaming 
mexanik 
tebranishi 
sanoatda 
va 
turmushda 
keng 
qo’llaniladigan, 
mexanizatsiyalashtirilgan pnevmatik va eletr asboblari, har-xil mashina stanoklar 
vibratsiyaga sabab bladi. Vibratsiyadan texnikadagina emas, balki asab va muskul 
kasalliklarini davolash uchun meditsinada ham keng foydalaniladi. Isfalab chiqarish 
va turrnushda vibratsiya odaniga ta’sir qilib bir qancha fiziologik ftmksiyalaming 
buzilishiga olib kelishi murnkin^i
40

---

Shcvqin va titrashga qarshi kurash va himoya vositalari. 
Shovqinga 
qarshi kurashning asosiy usuli qo’shni xonadagi shovqin darajasini pasaytiradigan, 
tovush o’tkazmaydigari uskunalar o’matishdir. Devor va poydevorlaming tovush 
tkazmaslik xossasini oshirish yoki kamaytirish uchun oraliida havo tirqishi 
bo’lgan har xil to’siqlami qllash tavsiya etiladi. Shovqinga qarshi zichlovchi 
ashyolar sifatida yumshoq rezinalar, toshpaxta (asbest)dan foydalanish mumkin. Agar 
texnik usullar bilan shovqinni sanitariya me'yorlariga qadar pasaytirib bimasa, u 
holda shovqindan yakka tartibda himoyalanish vositalaridan foydalanish tavsiya 
etiladi. Bunday vositalarga quloq tiqinlari (vkladishlar), quloq qopqoqlari 
(naushniklar) va shlemlar kiradi.
41

---

Vibratsiyadan hiinoyalanish uchun binolarda poydevoming ostiga rezinadan, 
polivinol smolalardan tayyorlangan shisha tola bilan kuchaytirilgan qistirmalar 
qo’yiladi.