|
|
|
№2 | 2020
46
provinsiyasidagi Datun toshko`mir konidir. Bu kondan yiliga o`rtacha 84 mln tonnagacha mahsulot
qazib olinadi.
Ko`mir sanoati Shansi, Xenan, Xebey, Xeylunszyan, Lyaonin provinsiyalari uchun asosiy
sanoat tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Shuningdek, Shandun, Anxoy, Shensi provinsiyalari, Ichki
Mongoliya avtonom rayonida ham ko`mir qazib olish va uni qayta ishlash sanoati shakllangan.
Xorijiy kapital ishtirokida yangi ko`mir konlarini qidirib topish, ishlab chiqarish quvvatlarini tashkil
etish ishlari Shensi provinsiyasi, Shinjon-Uyg`ur va Ninsya-Xuey avonom rayonlarida amalga
oshirilmoqda.
Xitoyda neft tabiiy resurs sifatida juda qadim zamonlardan beri ma`lum. Neft sanoati XX
asrning boshlarida Xitoyning shimoli-g`arbiy hududida shakllangan. Sanoat asosida neftni qazib
chiqarish 1949-yildan boshlab amalga oshirilgan. 1960-yilda mamlakatdagi eng yirik neft koni –
Dasin (Xeylunszyan provinsiyasi) ishga tushirilgan. 1980-yildan boshlab neft sanoatiga xorijiy va
mahalliy investitsiyalar jalb etila boshlandi. Xitoyning kam o`zlashtirilgan g`arbiy hududlari,
xususan, Shinjon-Uyg`ur avtonom rayonida yangi neft konlari ochildi. Gansu, Shansi
provinsiyalarida ham dastlabki neft konlari ochilib, xomashyo qazib olish hajmi yildan-yilga
kengayib bordi. 1965-yildan neft eksport qilish boshlangan. Neft va neft mahsulotlari, asosan,
Yaponiyaga eksport qilingan.
Xitoydagi eng yirik neft konlari mamlakatning shimoli-sharqiy va shimoli-g`arbiy
hududlarida, shuningdek, Sariq dengizi shelfida mavjud. Dasin konidan bir yilda 50 mln
tonnagacha, Shenli konidan 27 mln tonnagacha, Jenitso konidan 10 mln tonnagacha neft qazib
olinadi. Neft qazib olish hajmini kengaytirish va neft sanoatini rivojlantirish maqsadida Lyaoxe,
Chjushoan (Shandun provinsiyasi), Qoramoy, Dagan singari yangi konlar ishga tushirildi. Shinjon-
Uyg`ur avtonom rayoni neft zaxiralariga juda boy. Shu hududdagi Tarim botig`ida xorijiy
investitsiyalar ishtirokida istiqbolli loyihalar amalga oshirilmoqda. Shuningdek, Janubiy Xitoy
dengizi sayozliklari va Boxay qo`ltig`idan ham neft qazib olinmoqda.
Xitoyda 2012-yilda 300 mln t ga yaqin neft qazib olinadi. Xitoy neft qazib olish bo`yicha
jahonda 6-o`rinda (Saudiya Arabistoni, Rossiya, AQSH, Kanada, Erondan so`ng). Xitoy shimoli-
sharqiy, shimoli-g`arbiy va sharqiy hududlarida neft qazib olish bilan hamohang neftni qayta
ishlash va neft-kimyo sanoati tarmoqlari ham rivojlangan.
Xitoyda qazib olingan neftning 60%i quvurlar orqali tashiladi. Shuningdek, temiryo`l va
avtomobil transportida ham neft tashish ham yo`lga qo`yilgan. Neft xomashyosi foydali qazilma
konlaridan neftni qayta ishlash zavodlari va eksport terminallariga yetkazib beriladi. Neftni qayta
ishlash zavodlari (NQIZ), asosan, iste`molchilarga yaqin joylashgan. Eng yirik NQIZlar Pekin (7,5
mln t), Dasin (5,0 mln t), Fu-shuni (4 ta zavodning umumiy hajmi 12,0 mln t), Shanxay (4,3 mln t),
Shenli (3,5 mln t), Nankin (3,0 mln t) da joylashgan. Kichik neftni qayta ishlash zavodlari (0,5 mln
t gacha) xomashyo yaqinida joylashgan. Xitoyda neftni qayta ishlash asosida 100 dan ortiq turli
mahsulotlar (aviatsiya va maishiy kerosin, benzin, tozalangan oq kerosin, dizel yoqilg`isi va
boshqalar) ishlab chiqariladi. Neft xomashyosining asosiy iste`molchilari – neft-kimyo sanoati,
elektrostansiyalar, transport va qishloq xo`jaligi.
Xitoyda gaz sanoati 1949-yildan keyin shakllandi. Sanoatning bu tarmog`i mamlakat uchun
u qadar yuqori ahamiyatga ega emas. Chunki qazib olinayotgan tabiiy gaz hajmi juda kichik. Yiliga
160-165 mlrd m
3
tabiiy gaz qazib chiqariladi (2018-y.). Tabiiy gaz qazib olinadigan asosiy mintaqa
– bu Sichuan provinsiyasidir. Sichuan botig`ining cho`kindi jinsli qatlamlari tabiiy gaz zaxiralariga
boy. Ushbu hududdagi 79 ta tabiiy gaz konidan 65 tasi, shuningdek, 12 ta neft va tabiiy gaz konlari
ishga tushirilgan. Neft bilan birga qazib olinadigan gaz yo`ldosh gaz deyiladi. Sinxay, Lyaonin va
Girin provinsiyalari ham tabiiy gaz qazib olish va gazni qayta ishlash sanoati shakllangan. Janubiy
Xitoy dengizining shelf zonasidan gaz qazib chiqarishni kengaytirish bo`yicha xorijiy kapital
ishtirokida istiqbolli loyihalar amalga oshirilmoqda. Mamlakatda umumiy uzunligi 2 ming km dan
ortiq yirik gaz quvuri foydali qazilma konlaridan yirik sanoat markazlariga yo`naltirilgan.
Elektroenergetika sanoati. Xitoyda elektroenergetika sanoati 1882-yilda shakllangan. Xitoy
ishlab chiqaradigan elektr energiyasi miqdoriga ko`ra jahonda 1-o`rinni egallaydi. 2016-yilda
mamlakatda 6,17 trln kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqarildi. Tarmoqda turli yoqilg`ilar asosida
Do'stlaringiz bilan baham: |
