Sh. Ziyamuxamedova, G. Gulyamova yuristning yozma nutqi

VI bo‘lim. 
YURIDIK MATN STRUKTURASI
12-§. MATN VA UNING TURLARI
Ma’lum voqelik haqida tasavvur (axborot) beradigan bir yoki 
bir necha sintaktik birliklardan tashkil topgan nutqiy butunlik 
matn  hisoblanadi.  Matnning,  ya’ni  yozma  nutqning  mazmun 
xarakteri va qo‘llanish doirasi, uslubiga ko‘ra bir necha turlari 
bor: ilmiy nutq, rasmiy yozishma va hujjatlar nutqi, ommabop 
nutq, badiiy nutq. Yozma nutqning har bir turi ijtimoiy hayotning 
turli  tomonlariga  tegishli  bo‘lib,  har  qaysisi  mаqsadi  va  sharoit 
talabiga ko‘ra tilning ifoda vositalaridan o‘ziga xos foydalanadi.
Ilmiy nutq
Ilmiy nutq fan sohasiga doir masalalarning mohiyatini bayon 
qilish, aniq va ravshan ta’riflar berish, mantiqan yaxlit, ishonarli 
xulosalarni ifodalash uchun qo‘llanadi. Ilmiy nutq mantiqan 
kuchli, asoslangan, mushohada va dalillarga boy bo‘lib, tuzilishi 

---

57
jihatdan bir butunlikni tashkil qiladi: avval o‘rganilayotgan, 
tekshirilayotgan masalaning qo‘yilishi asoslab beriladi, keyin 
u  dalillar,  isbotlar,  o‘tkazilgan  tajribalar  asosida  har  taraflama 
izohlana boradi, yo‘l-yo‘lakay muallif tegishli o‘rinlarda boshqa 
mualliflarning fikrini keltiradi va ularga o‘z munosabatini bildirib 
boradi. Ishning oxirida bayon qilingan kuzatishlar va ilmiy 
mulohazalar yakunlanadi.
Til jihatidan ilmiy-nazariy nutq ixcham shaklga katta 
mazmunning jo bo‘lishi uchun tanlanadi. Ilmiy nutqda fanning u 
yoki bu sohasiga doir terminlar ko‘p qo‘llanadi. Nutq adabiy til 
me’yorlariga asoslangan bo‘lib, murakkab tuzilgan gaplar, yoyiq 
birikmali gap bo‘laklari qo‘llanadi.
Ilmiy  nutq  turli  ilmiy  ma’ruzalar,  axborotlar,  monografik 
tadqiqotlar, ilmiy maqolalar va biroz soddaroq, ommaboproq 
tarzda  darsliklarda  aks  etadi.  Masalan,  o‘rta  umumiy  ta’lim 
maktablarining  7-sinfi  o‘quvchilari  uchun  «Algebra»  darsligidan 
shunday matnni ko‘rib chiqaylik: