К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

3.1-жадвал 
Меҳнат бозорининг назарий асослари 
 
Иқтисодий назария 
йўналишлари 
Сана 
Меҳнат бозорига илмий қарашлар 
Классиклар (А.Смит, 
Д.Рикардо ва 
бошқалар) 
XVIII асрнинг 
иккинчи ярми – 
XIX асрнинг 
боши 
Бозор иқтисодиёти – ўзини ўзи тартибга соладиган тизим, шунинг учун меҳнат бозорида 
иш билан тўлиқ бандлик таъминланади 
Меҳнат бозоридаги рақобат мажбурий ишсизликни истисно этади
Меҳнат қилишни хоҳлаган ҳар бир одам меҳнат бозори томонидан белгиланадиган иш 
ҳақи оладиган ишни осон топа олади 
Янги классиклар 
(А.Маршалл, А.Пигу, 
К.А.Писсаридес ва 
бошқалар) 
XIX асрнинг 
охири – ХХ 
асрнинг боши 
Бошқа бозорлар каби меҳнат бозори ҳам нарх мутаносиблиги асосида амал қилади. 
Меҳнат бозорини асосий тартибга солувчиси – иш кучи ресурсларининг нархи, яъни иш 
ҳақидир 
Иш билан бандликни таъминлашда талаб ва таклифни тартибга солиш ҳал қилувчи 
аҳамиятга эга 
Ишсизликнинг сабаби – иш ҳақининг юқорилигидир 
Кейнсчилар 
(Ж.М.Кейнс, Р.Гордон 
ва бошқалар) 
ХХ асрнинг 
иккинчи чораги 
Меҳнат бозори иш билан бандлик муаммосини ҳал қилишга қодир эмас, иш билан тўла 
бандлик – қонуният эмас, балки тасодифдир 
Меҳнат бозорида иш кучи ресурсларига талаб меҳнатнинг бозор нархи ўзгариши билан 
эмас, балки жамланма талаб, яъни ишлаб чиқариш ҳажми орқали тартибга солинади 
Институционалчилар 
(Т.Веблен, Ж.Гэлбрейт 
ва бошқалар) 
ХХ аср 
Иш билан бандлик, иш ҳақи соҳасидаги сиёсатни тартибсиз бозор ва эркин рақобат 
эмас, балки ижтимоий институтлар (давлат, жамият, жамоат ташкилотлари, йирик 
корпорациялар) белгилайди 
Меҳнат бозорида иш кучи ресурсларига талаб ва унинг таклифини иш кучи таркибидаги 
касб, малака ва тармоқ фарқлари ҳамда уларга тегишли равишдаги иш ҳақи тартибга 
солади 
Монетаристлар 
(М.Фридман ва 
бошқалар) 
ХХ асрнинг 
иккинчи ярми 
Пулга талаб – жамият иқтисодий тараққиётининг, шу жумладан меҳнат бозори 
ривожланишининг ҳам асосий воситасидир 
Иқтисодиётни, шу жумладан меҳнат бозорини бошқариш давлатнинг жамиятда 
муомаладаги пулни назорат қила олишига боғлиқ

---

84 
Постиндустриал жамиятда илмий-технологик инқилоб фанни 
ишлаб чиқариш билан бирлаштиради ва меҳнат бозоридаги иш кучи 
ресурсларига талабни ҳам тубдан ўзгартиради. Агар иқтисодий 
тараққиётнинг аввалги босқичларида иш кучи ресурсларига машинага 
қўшимча, 
конвейернинг 
унсури 
сифатида 
қаралган 
бўлса, 
постиндустриал жамиятда у ишлаб чиқаришнинг ҳал қилувчи омилига 
айланади. Меҳнат бозоридаги бундай ходим, энг аввало, ўзининг 
интеллектуал, ижодий салоҳияти билан ўта рақобатбардош бўлади.
Янги даврга келиб меҳнат бозорида ҳам туб ўзгаришлар ясайди ва унда 
ёлланма ходимнинг мутлақо янгича ролини белгилаб беради. Агар меҳнат 
бозорида ёлланма ходимнинг рақобатбардошлигини анъанавий таълим 
тизимида касб ва малака даражаси талаб қилган билимлари ва кўникмалари 
белгилаган бўлса, хозирги замон иқтисодиёти учун бу етарли эмас. Яъни 
инновацион ишлаб чиқариш ёлланма ходимнинг муттасил равишда ўз 
билими ва малакасини ошириб бориш билан бирга, ундан ижодий 
салоҳиятни, пайдо бўладиган муаммоларга тубдан янгича ёндашишга 
қодирликни талаб қилади. 
Замонавий меҳнат бозорининг энг янги назарияси 2010 йилда 
иқтисодиёт соҳасида Нобель мукофотига сазовор бўлган уч иқтисодчи олим 
– АҚШлик