O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim

Kecha 
dalaga chiqib mehnat qil
desak,
kasalligini bahona
qildi.
Fe’lformalariorqalibirikish.
Ergash gapni bosh gapga bog„lovchi fe‟l
formalari ikki xil bo„ladi: 
1) fe‟lning funksional (shaxssiz) formasi; 
2) fe‟lning shaxsli formasi; 
I. Fe’lning funksional (shaxssiz) formasi orqali birikish
17
.
Ergash 
gaplarni bosh gapga bog„lashda fe‟lning shaxssiz formalari muhim rol
o„ynaydi. Fe‟l formalari ergash gapning kesimi bo„la turib, uni bosh gapga
biriktiruvchi asosiy grammatik vositalardan hisoblanadi va ko„pgina ergash
gaplarni bosh gapga bog„lash uchun xizmat qiladi. Fe‟lning shaxssiz
formalariga sifatdosh, ravishdosh, harakat nomi orqali birikish kiradi. 
Sifatdosh yordamida birikish.
Sifatdoshlar ergash gapning kesimi
bo„lib kelganda, shaxs, son qo„shimchalarini olmay egalik va kelishik
qo„shimchalari bilan birga qo„llanadi. 
Professor M. Asqarova o„zining “Hozirgi o„zbek adabiy tili” kitobida
va boshqa ayrim tilshunoslarimizo„z kitoblarida ergash gapni bosh gapga
bog„lovchi vositalar qatoriga
-day(-dek)
affikslarini, kelishik qo„shimchalarini
hamda ko„makchilarni ham kiritgan.Lekin biz bu fikrga biroz qarshi bo„ldik.
Ya‟ni yuqoridagi grammatik vositalarning o„zi mustaqil holda ergash gapni
bosh gapga bog„lay olmaydi. Bunday qo„shma gaplar tarkibida, albatta, fe‟l
formalari bo„lishi kerak. 
Masalan,
Ustiga birov muzdek suv
quyganday,
birdan cho„chib ketdi.
17
O‟zbek tili grammatikasi II, (sintaksis) Toshkent, 1976-yil. 385-bet. 

---

19 
Ota-onalarimiz qarib
qolganda,
ularga mehr-muhabbat tuyg„ularimizni baxsh 
etmog„imiz lozim. («Oz - oz o„rganib dono bo„lur»). 
Kunlar
isigan sari,
ko„katlar ham quyuqlashib borardi. 
Yuqoridagi gaplardan ko„rinib turibdiki, ergashgan qo„shma gaplar
tarkibida fe‟l formalari bo„lmasa, 
-day(-dek)
affikslari ham, kelishik
qo„shimchalari ham, ko„makchilar ham ergash gapni bosh gapga bog„lay
olmaydi. Bunday qo„shma gaplarda asosiy bog„lovchi vosita fe‟l formalari
hisoblanadi.
Endi, mavzuga qaytadigan bo„lsak, sifatdoshga qo„shilib kelgan egalik
qo„shimchalari otlardagi egalik qo„shimchalaridan ma‟lum darajada farq
qiladi: otlardagi egalik qo„shimchasini olgan so„z o„zidan oldin qaralmish
bo„lishini talab qiladi. Masalan,
kitobim (mening kitobim).
Sifatdoshda bunday
qaralmishning bo„lishi shart emas, hatto ayrim o„rinlarda qaralmish qo„yib
bo„lmaydi. Masalan,
kelganimda (mening kelganimda
emas).
Ergash gapning kesimi bo„lib kelgan sifatdoshlar hamma kelishik
qo„shimchalarini ham olavermaydi. Sifatdoshlar (ko„proq
-gan
qo„shimchasini
olgan formasi) chiqish vao„rin - payt kelishiklari qo„shimchalarini olib, ergash
gapning kesimi bo„lib keladi.(jo„nalish kelishigi formasida kelishi deyarli
uchramaydi)
18
. 
Masalan,
Karim nima qilishini bilmay tur