Тошкент давлат аграр университети н. Т. Хакимова, Р. К. Саттарова

Керакли жихозлар:
картошканинг хўл чириши, ғўзанинг гоммоз, 
томатнинг бактериал рак, лавлагининг туберкулез, картошканинг халқали 
чириш касалликлари билан зарарланган ўсимлик намуналари ёки 
гербарийлари. 
 
Ўсимликларда вирус ва микоплазмалар қўзғатадиган
касалликларга ташхис қўйиш. 
Топшириқ ва машғулот ўтиш тартиби:
Ўсимликларда касаллик 
қўзғатадиган вирусларнинг турларини аниқлаш учун касалланган 
ўсимликларни кўриш орқали аниқланади (пиёз, лавлаги, томат ва тамакининг 
мозаикаси, томатнинг стрик, ипсимон ва папоротниксимон бўлиши).
Мозаика ҳосил бўлган ўсимлик баргларида ранглар галланиб 
жойлашади, баъзи жойларида яшил ранг сақланиб қолади, баъзи жойлари
рангсизланади, оч яшил, сариқ, оқ ранглар ҳосил бўлади. Ўсимлик 
баргларининг галланиб жойлашиши яъни рангсиз ва тўқ ранглар аралашиб 
мозаика холига келади.
Мозаика туфайли ўсимликда патологик жараён ўзгариши кузатилади, 
буларга пиёз, лавлаги, томат ва тамакининг мозаикаси, томатнинг стрик, 
ипсимон ва папоротниксимон бўлишини мисол қилиш мумкин. Ўсимликлар 
вируслар билан касалланганда симптомлари аниқ кўринмаса, уларни 
микроскоп орқали кузатилса , тўқима ҳужайраларининг ичида ўзгаришларни 
кузатиш орқали вируслар борлиги аниқланади.
Талабалар соғлом ва вирус билан касалланган ўсимликларни таққослаб 
анализ қиладилар ва препарат тайёрлайдилар ҳамда ўсимликларни сунъий 
зарарлайдилар. 
Препарат қуйидагича тайёрланади: касалланган ўсимлик баргларини 
чап қўл билан орқа томонига ўгирилади ва пастки қисмини тепага 
қаратилади. Устара ёрдамида юпқа қилиб кесилади ва микроскоп остида 
кўрилади. 
Ўсимликларни сунъий зарарлаш учун касалланган ўсимликларнинг 
шарбатидан олиб, тайёрлаб қўйилган индикатор ўсимликларнинг баргларига 
суртилади. 

---

111 
Касалланган ўсимликларнинг шарбатини олиш учун 5-6 та баргини 
олиб, форфор ховончада бўтқасимон масса ҳосил бўлгунча эзилади. Ҳосил 
бўлган массани дока ёрдамида сиқиб, шарбати олинади. Сиқиб олинган 
шарбатнинг миқдорига тенг миқдорда сув қўшилади. Баргларни сунъий 
зарарлашдан олдин майда эзилган шиша кукунлари билан пуркалади, кейин 
баргларни сув билан намланади. Тоза пахтали тиқилмаларни (пробка) 
олдиндан тайёрлаб қўйилган касалланган ўсимлик шарбатига ботирилади, 
кейин тоза касалланмаган ўсимлик баргларига қўйилади. Бу тажриба 3-4 
марта ўтказилади. Зарарланган ўсимлик баргларига кейин этикетка 
тўлдирилиб, кузатилади. 
Ўсимликларда касаллик қўзғатадиган микоплазмалар учун умумий 
сарғайиш, мозаика ранглар ҳосил бўлмаслиги, ўсимлик аъзоларини қисман 
ёки бутунлай ўзгариши, ўсув нуқталари ва ривожланиш жараёнларининг 
бузилиши белгилари хосдир. 
Ўсимликнинг репродуктив аъзоларида, гул ва куртакларида
деформациялар 
яққол 
кўринади. 
Касалланган 
гуллар 
умуман 
ривожланмайди, баъзилари тез ўсиб кетади ҳамда хунук шаклга кириб
гуллари яшил тусга киради. Бундай гулларни ўзгариши томатнинг столбур 
касаллигида кўпроқ кузатилади.
Ўсимликларнинг микоплазма қўзғатадиган касалликларига ташҳис 
қўйишда макроскопик усулдан ташқари, табиий шароитда ҳаво ҳароратини 
ошиши ва касаллик қўзғатувчининг антибиотикларга сезгирлигини 
аниқланади. 
Касаллик қўзғатувчининг антибиотикларга сезгирлигини аниқлаш 
учун касалланган ўсимликларни 0,5-1% тетрациклин гидрохлоридини 
эритмаси билан хар 3-5 кунда пуркалади, ўсимлик илдизларини экишдан 
олдин ботириб олинади, экилганларини эса шу эритма билан суғорилади. 
Ишлов берилган ўсимликларни кузатиб борилади, микоплазма қўзғатадиган 
касаллик симптомлари аста секин камайиб, кейинчалик бутунлай йўқолади.