Тошкент давлат аграр университети н. Т. Хакимова, Р. К. Саттарова

Ўсимликларда вируслар қўзғатадиган касалликларнинг умумий 
тавсифи
. 
Вируслар хақидаги таълимотнинг асосчиси рус олими 

---

103 
Д.И.Ивановский 
бўлиб 
хисобланади. 
Фильтратланувчи 
вируслар 
ўсимликларда касалликни қўзғатади. 
Фитопатоген вируслар тирик организмга хос хусусиятга эгадир. 
Вируслар кимёвий таркибига кўра оқсил ва нуклеин кислотадан иборатдир. 
Вируслар тирик хужайрада кўпаяди. 
Фитопатоген вируслар зарарланган ўсимликнинг хужайрасида 
кристаллар ҳосил килади. Вируслар ҳосил қиладиган кристалларни биринчи 
бўлиб 1902 йили Д.И.Ивановский томонидан топилган.
Вирусларнинг шакли жуда хам турли тумандир (таёқчасимон, ипсимон, 
юмалоқ), уларни фақат электрон микроскоп орқали кўриш мумкин. 
Фитопатоген вируслар (вирионлар) оқсил қобиғи (капсула) билан 
ўралган нуклеин кислотанинг бир ёки иккита ипчасидан иборат. Кўпчилик
фитопатоген вируслар таркибида эса ДНК (дезаксирибонуклеин 
кислота) мавжуд. Вируслар фақат нуклеин кислотадан иборат бўлиб, 
капсулага эга бўлмаса вироидлар дейилади. Вирусларнинг 
шакли 
нанометрларда ўлчанади. 
Вирусларнинг ҳаётий фаолияти хужайин ўсимликнинг хужайраси 
билан чамбарчас боғлангандир ва улар фақат шу хужайра ичида кўпаяди. 
Вируслар кўпинча бир ўсимликдан иккинчи ўсимликка сўрувчи хашоратлар 
орқали ўтади.
Шуни 
таъкидлаш 
керакки, 
илгари 
вируслар 
қўзғатадиган 
касалликларнинг (сарғайиш ва супургиларнинг ҳосил бўлиши) хозирда 
микоплазмалар келтириб чиқариши аниқланилган. 
Вируслар ўсимликларда қўзғатадиган касалликларининг белгилари
. 
Ўсимликларда вируслар қўзғатадиган касалликларнинг ташқи белгисига 
қараб мозаика, ўсимлик аъзоларининг ўзгариши ва қўнғир доғларни ҳосил 
бўлиш турларига бўлинади.
Мозаика
туфайли зарарланган ўсимликнинг барглари, пояси, гули ва 
мевасида ранглар галланиб жойлашади. Мозаикада ўсимликни соғ 
аъзосидаги ранг билан оқ-сарғиш, оч яшил ёки бошқа ранглар билан 
галланиб жойлашади. 
Мисол тариқасида бодрингнинг мозаика касаллигини олиш мумкин. 
Зарарланган ўсимликларнинг барглари соғга нисбатан майда бўлиб, унда тўқ 
яшил, оч яшил ва сариқ яшил қисмлар яққол ажралиб туради. Барг у ёки бу 
даражада тиришган бўлади. Касалликнинг бундай белгилари ўсимликнинг 
юқориги баргларида яққол кўринади. Меваларда ҳам шундай мозаикани 
кузатиш мумкин. Зарарланган меваларнинг сирти нотекис бўлиб, тўқ яшил 
қисми бўртиб чиққан бўлиб, кўпинча мевалар кўримсиз бўлиб қолади.