Тошкент давлат аграр университети н. Т. Хакимова, Р. К. Саттарова

Бактерияларнинг умумий тавсифи
. Бактериялар бир хужайрали 
хлорофильсиз организмлардир. Бактериялар жуда юпка қобиқ билан ўралган 
протоплазмадан иборатдир. Уларнинг ўлчами 0.06-0.3 дан 3.5 микронгача 
бўлиши мумкин. Бактериялар кўпинча шарсимон, таёқчасимон шаклга эга 
бўлади. Деярли хамма бактериялар хивчинга эга бўлиб, бу хивчинлар 
хужайранинг бир ёки икки учига, айрим холларда эса бутун хужайра бўйлаб 
жойлашгандир. Хивчинлар ёрдамида бактериялар харакатланади. Хивчинга 
эга бўлмаган бактериялар харакатланмайди. Фитопатоген бактерияларда бир 
қатор ферментлар: протеаза, амилаза, протопектиназа ва бошқалар бор. 
Мавжуд ферментларнинг юқори даражали фаоллиги туфайли бактериялар 
ўсимлик ичига кириб, хужайра деворларини емиради, хужайрани нобуд 
бўлиши туфайли патологик жараён кузатилади, бу эса касалликни турли хил 
кўринишларда намоён бўлади. 
Бактериялар ўсимлик ичига турли ёриқлар, қирилган жой ва бошка 
механик шикастланган қисмидан ҳамда табиий тирқишлар устида, чечевичка 
орқали киради. 
Ўсимларда бактериялар қўзғатадиган касалликларни паренхимали ва 
паренхимали-ўтказувчи тўқима касалликларга бўлиш мумкин. 
Паренхимали 
касалликлар
туфайли 
паренхима 
тўқималари 
зарарланади. Бунда касаллик доғланиш, чириш ва шишларни ҳосил бўлиши 
билан намоён бўлади. 
Доғланиш.
Касалликни бу тури зарарланган ўсимлик аъзоларида 
ноаниқ шаклли ёки бурчакли доғларни ҳосил бўлиши билан тавсифланади. 
Бактериялар учун хос бўлган доғлар замбуруғларникидан фарқ қилиб, 
уларнинг сиртида ғубор ёки қора нуқталар кузатилмайди. Бундан ташқари 
доғларни ҳосил бўлиш даврида улар ёғсимон кўринишда бўлади. Мисол 
қилиб, 1) ғўзани гоммозини; 2) бодринг бактериозини; 3) тамакини бактерия 
келтирадиган касаллигини олишимиз мумкин. 
1 
2
1-ғўза гоммози;2-картошканинг хўл чириши 
Чириш.
Ўсимликнинг озуқа моддасига бой бўлган аъзолари -
пиёзбоши, туганак, илдизмева ва бошқа қисмларида бактериялар чиришни 
юзага келтиради. Бунда аввал хужайра оралиғидаги модда кейинчалик 
хужайра пўсти емирилади. Зарарланган ўсимлик аъзоси олдин юмшайди, 

---

102 
сўнгра ёқимсиз ҳид чиқариб хўл чириш юзага келади. Бунга мисол қилиб 
картошканинг хўл чириш касаллигини олиш мумкин.