O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya kafedrasi

O’tilgan mavzu bo’yicha og’zaki so’rov, tezkor savol-javob qarab 1-2 ballgacha baholanadi 
 
Ilova 1.5
Talabalar bilimini baholash uchun tezkor savollar 
1.Ko’l deb nimaga aytiladi? 
2.Suv obekti deb nimaga aytiladi? 
3.Ko’llar kattaligiga qarab qanday turlarga bo’linadi? 
4.Ko’l havzasining kelib chiqishiga qarab qanday turlarga bo’linadi? 
5.Ko’lning qirg’og’iga nima deyiladi. 
Ilova 1.6
Mustaqil ish topshiriqlari
.
 
1. Ko’llarning er yuzida tarqalishi. 
2. Ko’llarning kattaligiga qarab klassifikasiyalanishi. 
3. Ko’llarning ahamiyati va ularni muhofaza qilish. 
M A ‘ R U Z A - 2
Mavzu:
Suv obektlari to’g’risida tushuncha. 
 
R E J A
1.
 
Ko’llarning er yuzasida tarqalishi va geografik joylanishi.
2.
 
Ko’llarning turlari. 
3.
 
Ko’llarning morfologiyasi va morfometriyasi.
Tayanch iboralar.
Katta ko’llar, o’rtacha ko’llar, kichik ko’llar, doimiy havza, vaqtinchalik havza, tektonik 
havza, vulqonli havza, meteoritli havza, muz havzalar, karstli havza, issiq karstli havza,suffazion 
havza, eolali havza, daryolardan kelib chiqqan havza, organoid havza.
1. KO’LLARNING ER YuZASIDA TARQALIShI VA GEOGRAFIK JOYLANIShI .
Suv almashinishi sekinlik bilan boradigan tabiiy suv havzasiga 
ko’l
deyiladi. Ko’l okean 
bilan to’g’ridan-to’g’ri aloqaga ega emas. Ko’l hosil bo’lishi uchun 2 sharoit zarur – birinchidan, 
tabiiy havzasi, ya’ni er yuzasining chuqurlashgan joyi va ikkinchidan havzada ma’lum miqdorda 
suvning bo’lishi.
Er yuzasida ko’llarning tarqalishi turlicha. Ko’llarning miqdori ular maydonining 
umumiy quruqlik maydoniga munosabati bilan belgilanadi. Eng ko’p ko’llar Shimoliy Evropa, 
Kanada, Shimoliy Amerika, Janubi-G’arbiy Sibir, Shimoliy Qozog’istonda daryolarning quyilish 
joylarida joylashgan. Maydoni 100 km
2
dan katta bo’lgan yirik ko’llar Afrika, Osiyo va Shimoliy 
Amerikada joylashgan. Er yuzining 1945 ta eng yirik ko’llarida 168 ming km
3 
suv yig’ilgan 
bo’lib, bu er yuzasidagi hamma ko’llar suvining 95 % ini tashkil qiladi. Er yuzidagi sho’r suvli 
ko’llardan eng kattasi Kaspiy ko’li bo’lib, uning maydoni 374000 km
2
, suv hajmi 78200 km
3
, 

---

128 
eng chuqur joyi 1025 m. chuchuk suvli ko’llardan eng kattasi Kanada va Amerikada joylashgan 
Verxnee ko’li bo’lib, uning maydoni 82680 km
2
, suv hajmi 11600 km
3
eng chuqur joyi 406 m. 
Eng ko’p suv Kaspiy ko’lida to’plangan, chuchuk suvli ko’llardan esa Baykal ko’lida to’plangan 
23000 km
3
. Dunyoda eng chuqur ko’l ham Baykal hisoblanadi, chuqurligi 1741 m.
Ko’llar kattaligi, doimiylik darajasi, havzasining kelib chiqishi, suv almashish hususiyati, 
suv 
balansining 
tuzilishi, 
issiqlik 
rejimi, 
suvining 
minerallanishi, 
suv 
organizmlarining 
oziqlanish sharoiti va boshqalarga qarab bir necha turlarga bo’linadi.