Siyosatshunoslikka

3. Siyosiy ishtirok tushunchasi
Siyosiy jarayonlar bevosita siyosiy ishtirok ko‘lami asosida shakl- 
lanadi. Shu jihatdan, siyosiy jarayonning mazmuni fuqarolaming 
siyosiy xohish-istaklarini bildirishlarining ikkita shaklini o ‘z ichiga 
oladi:
birinchidan, bu-siyosiy jarayon oddiy ishtirokchilarrfing turli-tu- 
man ko‘rinishdagi siyosiy faoliyatida o‘z manfaatlarini ifodalashlar- 
ning turli usullaridir: saylovlar, referendumlar, ijtimoiy-siyosiy hara- 
katlar kabilardagi ishtiroki;
ikkinchidan, siyosiy yetakchilar va elita tomonidan qabul qilinadi- 
gan qarorlar va ulami amalga oshirishda ishtirok etish.
Siyosiy ishtirokning ilmiy adabiyotlarda bir qator ta’riflari mavjud 
bo‘lib, ular qatoriga quyidagilami keltirish mumkin:
Siyosiy ishtirok-ixtiyoriy faoliyat b o iib , uning vositasida jamiyat 
a ’zolari hukmdorlami saylashda va to‘g‘ridan-to‘g ‘ri yoki bilvosita 
davlat siyosatini shakllantirishda ishtirok etadilar. U doimiy yoki
75

---

vaqtincha, uyushgan yoki uyushmagan bo‘lishi, hokimiyatning qo- 
nuniy yoki noqonuniy usullardan foydalanishi mumkin.
Siyosiy ishtirok - siyosiy hokimiyatning har qanday - mahalliy 
yoki umummilliy darajalarida xususiy kishilaming davlat siyosatiga 
ta’sir etish, davlat ishlarini boshqarish yoki siyosiy yetakchilami say- 
lash maqsadlaridagi xatti-harakatlaridir.
Siyosiy ishtirok - ijtimoiy-siyosiy jamoa a’zolarining ichki siyo­
siy munosabatlar va hokimiyat tarkibiga jalb etilganligidir.
Siyosiy ishtirok demokratiyaning asosiy tavsiflaridan biri, siyosiy 
ijtimoiylashuv va siyosiy tarbiyaning, nizolami hal etishning, byu- 
rokratiya va fuqarolaming siyosiy chetlashuviga qarshi kurashishning 
vositasi sifatida baholanadi.
Siyosiy ishtirok shakllari ham turlicha:
1) Axborot qilish va uzatish.
2) Siyosat va davlat arboblari hamda tashkilotlari bilan muloqot.
3) Saylov va boshqa siyosiy kompaniyalarda ishtirok.
4) Namoyishlarda, siyosiy ish tashlashlarda, ommaviy norozilik 
harakatlarida, ozodlik urushlari va inqiloblarida ishtirok.
5) Boshqamv va o‘z-o‘zini boshqamvda ishtirok.
6) Qonunlar yaratish, ulami himoya qilish va ularga amal qilishda 
ishtirok.
7) Siyosiy partiyalar va ijtimoiy siyosiy harakatlar faoliyatida 
ishtirok etish kiradi.
Siyosiy ishtirok quyidagi vazifalami bajaradi:
-
siyosiy ijtimoiylashuv;
-
ixtiloflami hal etish va ulardan ogohlantirish;
-
byurokratiya bilan kurashish, fuqarolaming siyosat va 
boshqamvdan begonalashuviga qarshi kurash;
-
turli manfaatlar, talablar va istaklami kelishtirish va ulami 
qondirish.
Siyosiy ishtirokning quyidagi asosiy turlarini sanab o‘tish mumkin:
1) to‘g ‘ridan-to‘g‘ri (bevosita) va bilvosita siyosiy ishtirok;
2) umumiy va cheklangan siyosiy ishtirok;
3) ixtiyoriy va majburiy siyosiy ishtirok;
76

---

4) an’anaviy, faol va passiv siyosiy ishtirok;
5) legitim va nolegitim siyosiy ishtirok;
6) qonuniy va noqonuniy siyosiy ishtirok.
Ta’kidlash joizki, siyosatga b o ‘lgan qiziqishning so‘nishiga 
sabab bo ‘lgan omillardan biri fuqarolam ing hokimiyatga is- 
honchsizlik bilan qarashidir. Siyosiy hayotda ishtirok etishdan 
ixtiyoriy ravishda voz kechgan kishilarning bir necha guruhlari 
mavjud.
Loqayd odamlar o ‘zlarining xususiy muammolari, o ‘z kasblarida 
yuqori pog‘onaga ko‘tarilish talablari bilan butunlay band bo‘lib qol- 
ganliklari, yengil g ‘ayot kechirishga yoki submadaniyatga bo‘lgan 
rag‘batlari tufayli siyosat bilan qiziqmaydigan fuqarolar. Ulaming 
ayrimlari siyosatni tushunib boimaydigan, zerikarli va ma’nosiz bir 
narsa deb hisoblaydilar.
Siyosatdan chetlashgan kishilar-siyosat ulardan voz kechgan 
deb hisoblovchilar. Ular, biz ovoz berish-bermasligimizdan q at’i 
nazar, siyosiy qarorlar ozchilik tomonidan chiqariladi, deb ishona- 
dilar.
Anolik kishilar-o‘z imkoniyatlariga, maqsadlarining ro ‘yobga 
chiqishiga ishonchini, qandaydir ijtimoiy gumhga mansubligi- 
ni yo ‘qotgan, ijtimoiy ildizlaridan uzilib qolgan odamlar. Ular 
o ‘zlarining hech qanday maqsadga intilmasliklarini, ojizliklarini 
sezadilar, chunki hayot ular uchun o ‘z m a’nosini yo ‘qotgan.