Siyosatshunoslikka

3. Internet saytlari:
1. www.gov.uz/
2. www.uz-info.com/
3. www.press-service.uz/
4. www.uzreport.com/
5. www.xs.uz/
6. www.elections.uz/
7. е-tarix.uz/
65

---

3-mavzu. SIYOSIY JARAYONLAR VA SIYOSIY
ISHTIROK
Darsning maqsadi:
• 
talabalarga siyosatshunoslik fani haqida m a’lumot berish;
• 
siyosiy jarayonlar haqida bilimlarini shakllantirish;
• 
yoshlar orasida sog‘lom m a’naviy-ilmiy muhitni shakllanti­
rish.
Tushunchalar va tayanch iboralar:
Siyosat, siyosiy jarayon, siyosiy munosabat, siyosiy ishtirok, siyo­
siy faoliyat, siyosiyo qaror, siyosiy barqarorlik, ochiq siyosiy tizim,
yopiq siyosiy tizim, anolik shaxslar.
Asosiy savollar:
1. Siyosiy jarayonlar tushunchasi va uning mohiyati.
2. Siyosiy jarayon tasnifi va bosqichlari.
3. Siyosiy ishtirok tushunchasi.
4. Siyosiy qaror va uning mohiyati.
1. Siyosiy jarayonlar tushunchasi va uning mohiyati
Siyosiy fanlarda siyosatni tushuntirish va o ‘rganishning turli xil 
usullaridan tashqari uni yo‘nalishlar va qismlarga bo‘lib o‘rganish 
imkoniyatiga ham egadirlar, ulardan biri “siyosiy jarayon” tushun- 
chasidir. “Jarayon” tushunchasining lug‘aviy m a’nosi (lot.proces- 
sus-prosess) “oldinga harakat”ni anglatib, siyosiy fanlarda “qan- 
daydir holat yoki hodisani izchil qonuniyatli tarzda o ‘zgaritirish” 
deb tushuniladi.
Jarayon-terminini siyosatshunoslik fani aslida kibernetika fanidan 
o ‘zlashtirgan, degan fikrlar ham mavjud. Kibemetikada bir-biridan 
ketma-ket keluvchi va ma’lum natijaga olib keluvchi har qanday 
izchillik jarayon sifatida qabul qilingan. Siyosatshunoslikda, umumiy
66

---

holatda olinganda, bir siyosiy voqelikdan boshqasiga ma’lum bir vaqt 
oralig‘ida o‘tish hodisasining ro‘y berishi siyosiy jarayon tushunchasi 
bilan izohlanadi. Boshqacha aytganda, siyosatning turli subyeklarini 
ma’lum bir maqsadga yo‘naltirilgan faoliyatlari natijasida, murakkab 
ichki bog‘lanish asosida ketma-ket ro‘y beruvchi siyosiy voqelik va 
hodisalar-siyosiy jarayonni tashkil qiladi.
Siyosiy jarayonda ishtirok etuvchi turli elementlar hamda ular 
o ‘rtasidagi munosabatlami o ‘rganish orqali siyosiy jarayonning xa- 
rakteri aniqlanadi. 0 ‘z navbatida, buning natijasida u yoki bu jamiyat 
siyosiy hayotining xususiyatlari to‘g‘risida aniq tasavvurga va bilim- 
larga ega bo‘ladi.
Siyosiy jarayonlar kishilik jamiyati rivojlanishining barcha davr- 
larida mavjud bo‘lgan, ammo uning faollik darajasi turli davrlarda 
turlicha namoyon bo‘lib, o‘ziga xos xarakter kasb etgan.
Jamiyatda turli ijtimoiy va siyosiy hodisalar, murakkab siyosiy 
voqealar ro‘y berib turadi. Ammo ulaming mohiyati, maqsadlari, 
shuningdek, ulami keltirib chiqaradigan sabablami anglab olish an- 
cha mushkul. Siyosiy jarayonlaming bugungi kunda dolzarbligi ham 
aynan ana shunda namoyon bo‘lmoqda.
«Siyosiy jarayon» tushunchasini siyosiy munosabatlar va hodisa- 
laming ichki bog‘liqlikka ega zanjiri, siyosat subyektlarining hokimi­
yatga qaratilgan faoliyatining o‘zaro munosabati birligidir.
Siyosiy jarayonlar va uning xususiyatlari, ta’riflari to‘g‘risida turli 
xil fikr-mulohazalar mavjud:
Merriam-Vebrster lug‘atida siyosiy jarayonga nisbatan quyidagi- 
cha ta ’rif beriladi:
Siyosiy jarayon bu-odatda ijtimoiy guruhlar va siyosiy insti­
tutlar yoki siyosiy yetakchilik va ijtimoiy fikr o ‘rtasidagi o ‘zaro 
ta ’sir orqali davlat siyosatining shakllanishi va boshqarilishi ja- 
rayonidir18.
Siyosiy jarayonlar-jamiyat siyosiy hayotining barcha sohalarida 
ro‘y beradigan voqea-hodisalar va o‘zgarishlar birligidan iborat. Dav-