Siyosatshunoslikka

Elita va omma submadaniyatlari. 
Mamlakatning 
siyosiy 
madaniyati bir xil va monolit emas. Ulardan biri odatda humkron 
boigan madaniyat va submadaniyat o ‘rtasida farqlami, shuningdek 
elita va ommaviy munosabatlar o ‘rtasidagi farqlami qidiradi. Eli- 
talar - siyosatga ko‘proq qiziqadilar va ko‘proq ishtirok etishadi. 
Ular ko‘proq saylashga, adolatsizlikka qarshi kurashishga, turli gu- 
mhlami shakllantirishga va rasmiy boshqaruv bilan shug‘ullanishadi. 
Shuning uchun ular va omma o ‘rtasida siyosiy madaniyatda tafovutlar 
mavjud. Bu eng avvalo demokratiya uchun katta salbiy holat hisob­
lanadi. Shuning uchun yagona “fuqarolik madaniyati”ni shakllanti- 
rish muhim sanaladi. Buning asosiy xulosasi shundan iborat: xalq qan- 
chalik ko‘p bilimli bo‘lib boraversa, siyosatdagi faol ishtiroki ham 
shunchalik ortib boraveradi. Fuqarolik madaniyatini shakllantirishda 
ta’lim-tarbiya muhim ahamiyatga ega86.
Siyosiy submadaniyatlar, shuningdek, siyosatning muayyan sub- 
yektlariga xosdir. Ular siyosat sohasida tegishli guruhlarga mansub 
kishilarning o ‘ziga xos qarashlari, xayrixohliklari va xulq-atvori bilan 
ajralib turadi. Ulaming eng muhimlari va yaqqol namoyon bo‘lib tu- 
ruvchilari jumlasiga quyidagilar kiradi:
> G ‘arb siyosiy submadaniyati
> Sharq siyosiy submadaniyati
> Mintaqaviy siyosiy submadaniyatlar
> Siyosiy-diniy submadaniyatlar
> Etno-siyosiy submadaniyatlar
> Milliy ozchilikni tashkil etuvchi xalqlaming submadani­
yati
> Yoshlaming siyosiy submadaniyati va boshqalar.
86 Roskin M.G., Cord R.L., Medeiros J.A., Jones W.S. Political Science: An
Introduction. N ew Jersey: Pearson, 2013.-P. 126
248

---

4. Siyosiy ijtimoiylashuv va ijtimoiy fikr
Siyosiy madaniyatning ajralmas qismi va funksiyalaridan biri siyo­
siy ijtimoiylashuvdir. U alohida, o‘ziga xos siyosiy-madaniy jarayon- 
dan iborat. Ijtimoiylashuv- madaniyatni o‘rganish jarayoni. Siyosiy 
ijtimoiylashuv - inson siyosiy ongi va siyosiy xulq-atvorining shak- 
llanish va rivojlanish jarayonidan iborat.
Siyosiy ijtimoiylashtirish - siyosiy qadriyatlar va o‘ziga xos 
ко ‘ nikmalami о ‘ rgatish j arayoni.
Siyosiy ijtimoiylashuv o ‘zida ikki jihatni birlashtiruvchi jarayon- 
dir: a) bir tomondan - u siyosiy tizim talablarining muayyan me’yorlar 
va qadriyatlar shaklida shaxsning ichki tuzilmasiga o‘tishini qayd eta­
di; b) boshqa tomondan - u shaxsning mazkur qadriyat va me’yorlami 
siyosiy xulq-atvoming muayyan shakllarida mustahkamlangan holda 
qanday o‘zlashtirayotganligini namoyish etadi.
Siyosiy ijtimoiylashtirish jarayonlarida siyosiy-ijtimoiy institutlar 
muhim rol o ‘ynaydi. Asosiy ijtimoiy institutlar quyidagilardan ibo­
rat87:
-
Oila.
Oila bolani ijtimoiylashtirish jarayoni barcha boshqa omil- 
lardan ustun sanaladi. Hukumatning, maktablaming ijtimoiylashtirish 
qadriyatlari oilaga yo‘naltirilmas ekan, unda ulaming urinishlari bar- 
bod bo‘ladi. Masalan, “Sovuq urush” davrida Polshaga o‘xshash 
kommunistik davlatlarda bunday muammolar yuzaga kelgan: 
siyosiy tuzum bolalarga sotsialistik qadriyatlami singdirishga intilsa 
ham, oilada muhitida ulami rad etishni o ‘rgatishgan. Agar oila va 
hukumatning qarashlari teng bo‘lsa, ijtimoiylashuvning ana shu ikki 
harakati bir-birini to ‘ldirib boraveradi.
Ota-onalaming siyosatga bo‘lgan ta’siri o‘nyillab davom etadi. 
K o‘p odamlar o‘z ota-onalari singari saylashadi. Asosan, shaxs- 
lami oila muhitidagi psixologik sharoit tarbiyalaydi va o‘z siyosiy 
qarashlarini belgilashga yordam beradi. U turli me’yorlami, qad­
riyatlar, e’tiqod va hukumatga bo‘lgan ishonch yoki ishonchsiz-