Сборник научных трудов по материалам Международной научно-практической

 
41 
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
Vujudga kelish xususiyatiga ko`ra boshlang`ich sinflardagi nizolar eng oldindan aytib 
bo`lmaydigan va kutilmagan bo`lishi mumkin. Ular eng xavfli, chunki ular sharoitlarda 
o`qituvchining shubhasiz reaktsiyasini talab qiladigan vaqt yetishmasligi. O`qituvchilar ko`pincha 
bunday vaziyatlarni hal qilishda ko`pincha improvizatsiya qilishadi va o`qituvchining o`ylamagan 
reaksiyalari bola uchun og'riqli bo`lishi mumkin. 
Shuningdek, ta'lim jarayonida ko`pincha tabiat va yurish-turishga xos bo`lgan nizolar 
uchraydi. Bu erda mojaroni muvaffaqiyatli hal etishning katta darajasi o`qituvchining muayyan 
vaziyatga javob berish tajribasi bilan bog'liq bo`lib, uning tuzatilishi muayyan vaziyatni tezroq va 
to`g'ri hal qilishga olib kelishi mumkin.
Konfliktlar kelib chiqishiga bir necha guruhlarga bo`linadi: 
Oilaviy 
Xududiy 
Xalqaro 
Konfliktlar ishtirokchilariga ko`ra ham bir necha guruhlarga bo`linadi: 
Shaxslararo 
Millarlararo 
Davlatlararo 
Keling, mojaroning asosiy bosqichlarini ta'kidlab o`tamiz:
• Birinchi bosqich - ziddiyatli vaziyatning paydo bo`lishi va rivojlanishi. Aynan shu 
bosqichda ziddiyatlar jarayonida yuzaga kelgan ziddiyat subyektlari o`rtasidagi ziddiyat 
kuchaymoqda;
• Ikkinchi bosqichda, nizolashayotgan tomonlardan kamida bittasida vaziyat va hissiy tajriba 
to`g'risida xabardorlik mavjud;
• Uchinchi bosqich shundan iboratki, aynan shu bosqichda ziddiyatli tomonlar ochiq mojaro 
xatti-harakatiga o`tadilar;
• To`rtinchi bosqich eng jiddiy bosqich bo`lib, u mojaro ishtirokchilarining adovati, bir-
biriga dushmanligini izlaydi. Ushbu bosqichda ziddiyatli tomonlarning dushmanlik harakatlari aniq 
ifodalangan;
• Beshinchi bosqich ziddiyatni bevosita hal qilishdir.
Albatta, har qanday shaxslararo nizo o`z yechimiga ega. Bu qarama-qarshi tomonlarning 
o`zaro munosabatlaridagi xatti-harakatlar uslubiga bog'liq. Aynan ziddiyatlarni hal qilish bosqichi 
eng muhim va hissiy bosqich deb hisoblanadi.
Sovet va rus psixiatrlari Aron Isaakovich Belkin nizolarning rivojlanishining boshqa 
bosqichlarini aniqladi, masalan:
• predispozitsiya bosqichi (mojaro boshlanishiga ta'sir qiluvchi omillar);
• mojaroning kelib chiqishi (mojaro ishtirokchilari ushbu bosqich haqida har doim ham 
bilishmaydi);
• ziddiyatning pishib yetilishi;
• ziddiyat to`g'risida xabardorlik;
• tomonlarning to`qnashuvi;
• mojarodan chiqib ketish.
Uning so`zlariga ko`ra, ziddiyatning bosqichlarini bilib, uni oldini olish mumkin yoki o`n 
besh hal qiling, bu har bir bosqichda nizolarning oldini olish usullarini ishlab chiqishga yordam 
beradi.
Pedagogik konflikt - bu o`zaro ta'sirning turli darajalarini qamrab oladigan murakkab hodisa 
bo`lgan shaxslararo nizo turlaridan biri, masalan: o`quvchi-o`quvchi, o`quvchi-o`qituvchi, 
o`quvchi-ota-ona,o`qituvchi-o`qituvchi, o`qituvchi-ota-ona, o`qituvchi- rahbariyat, ota-ona-ota-ona.
Pedagogik ziddiyatning asosiy ajralib turadigan xususiyati ijtimoiy va rol pozitsiyalarining 
qarama-qarshiligidir. 

---

BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI