«O’zbekiston temir yo’llari» datk

Energiya solishtirma sarfining tarkibiy qismlari.
Elektrovoz 
tarmoqdan olayotgan elektr energiyasi quyidagilar uchun sarflanadi: 
- poyezd (elektrovoz va tarkib) harakatiga ko’rsatiladigan asosiy 
qarshilikni yengib o’tishga; 
- harakatda ko’rsatiladigan qo’shimcha qarshilikni yengib o’tishga; 
- doimiy tok elektrovozlarini ishga tushirish va tezlikni muvofiqlash-
tirish paytida uning rezistorlaridagi yo’qotishlar o’rnini to’ldirishga; 
- o’zgaruvchan tok elektrovozlari o’zgartirgichlaridagi yo’qotishlar 
o’rnini to’ldirishga; 
- tortuv dvigatellari va tishli uzatmalardagi yo’qotishlar o’rnini 
to’ldirishga; 
- poyezdning tormozlardagi kinetik energiya yo’qotishlari o’rnini 
to’ldirishga; 
- ko’makchi mashinalar ishi elektrovozni, ba’zan esa yo’lovchi 
vagonlarini ham isitish va yoritishga. 
Shuni nazarda tutish kerakki, poyezd inersiyasini yengib o’tishga 
sarflanadigan energiya (tezlashish uchun), kinetik energiyani jamlashdan 
iborat bo’lib, u keyinroq harakatga ko’rsatiladigan qarshilik kuchlarini 
yengib o’tishga sarflanadi yoki tormozlarda so’ndiriladi (yuqoriga qarang). 
Energiyaning bir qismi stansiyalar va depo yo’llarida manyovr 
ishlarida, shuningdek, ta’mirdan chiqqan elektrovozlarni yurg’izib, 
sinovdan o’tkazishda sarflanadi. 
Energiya solishtirma sarfining tarkibiy qismlaridan har birini batafsil 
ko’rib chiqamiz. 
Harakatga ko’rsatiladigan asosiy qarshilikni yengib o’tish
. Tekis 
profilli uchastkalar, shuningdek, yuqori tezlikli yo’nalishlarda lokomotiv 
qarshilik kuchlarini yengib o’tishi uchun sarflaydigan energiya sarfning 
asosiy qismini tashkil etib, umumiy xarajatning 80% qismiga yetishi 
mumkin. 1 ts poyezd og’irligi 1 m ga siljitilganida, 
w
0
, kgs-m ish sodir 
etiladi (bu yerda 
w
0
– poyezd harakatiga ko’rsatiladigan asosiy qarshilik, 8-
betga qarang). Elektr energiyasining solishtirma sarfi, Vt ·s/ts·km, 2,725 
w
0 
ga teng bo’ladi. 2,725 koeffitsiyenti kg-m lardan vatt-soat larga o’tish 
uchun xizmat qiladi. 

---

78 
Agar elektrovoz dvigatellari f.i.k. ini 91% ga teng deb olsak, u holda 
poyezd harakatiga ko’rsatiladigan asosiy qarshilikni yengib o’tishga 
ketadigan energiya sarfi quyidagiga teng 
0
0
0
3
91
,
0
725
,
2
w
w
a



. 
O’zgaruvchan tokda ishlaydigan elektrovozlar uchun 
a
o
 ≈ 3,1 w
o. 
Yuk poyezdlari uchun ushbu energiya sarfi 6-10 Vt·s/t kuch·km 
atrofida bo’lib, umumiy sarfning taxminan 30-70% qismini tashkil etadi. 
Elektrovoz harakatiga asosiy qarshilik birinchi navbatda bo’ksa, motor-
o’q va motor-yakor podshipniklari holati, shu bilan birga bo’ksalar, 
bo’ksalarning yo’naltirgichlari hamda kuzov tayanchlarining ishqalanadi-
gan yuzalariga bog’liq. Elektrovoz va vagonlar harakatiga asosiy qarshilik 
ko’p jihatdan, shuningdek, bo’ksalardagi surkama moy qovushqoqligi 
hamda tormoz kolodkalarining vagon va lokomotiv g’ildirak bandajlariga 
nisbatan joylashishiga ham bog’liq bo’ladi. 
Elektrovoz harakatida asosiy qarshilikni tekshirib ko’rish maqsadida 
quyidagi uslubdan foydalanadilar. Depo yo’llarida imkon qadar gorizontal 
joylashgan, egriliklarsiz yo’l bo’lagi tanlab olinadi. Elektrovoz muayyan 
tezlikka qadar tezlashib (tezlik o’lchagich bo’yicha), keyin tok o’chirib 
qo’yiladi. O’z-o’zidan ma’lumki, harakatga qarshilik qancha kam bo’lsa, 
elektrovoz to’liq to’xtaguniga qadar shuncha ko’proq yo’l bosib o’tadi. 
Bosib o’tilgan yo’lning uzunligi avvalgi tekshiruv natijalari bilan 
solishtirib ko’riladi. Agar elektrovoz nisbatan qisqaroq yo’l bosib o’tgan 
bo’lsa, u holda harakatga ko’rsatilgan qarshilikning ortishiga olib kelgan 
sabablar aniqlanib, ular bartaraf etiladi. Tekshiruvni doim bir xil sharoitda 
o’tkazishga harakat qiladilar. 
Poyezd tarkibi og’irligi 4500 t kuch bo’lgan holda yuk ortilgan to’rt 
o’qli vagonlar (sirpanish podshipniklaridagi) 70km/s tezlik bilan 200 km 
masofaga harakatlanganida asosiy qarshilikni yengib o’tish uchun 
quyidagicha energiya sarflanadi 
s
kVt
QL
w
A






6100
1000
200
4500
26
.
2
3
3
0
0