«O’zbekiston temir yo’llari» datk

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

76 
 
IV BOB 
 
POYEZDLARNI BOSHQARISHDA ELEKTR ENERGIYA, 
YOQILG’I SARFI VA UNI TEJASH YO’LLARI 
 
4.1. Elektrovozlar ishi uchun elektr energiya sarfining hisobi 
“O’zbekiston temir yo’llari” DATK barcha sarf-xarajatlarining 12% ga 
yaqin qismi lokomotivlar (teplovozlar, elektrovozlar) uchun yoqilg’i va 
elektr energiyasiga to’g’ri kelib, shu sababli ushbu harajatlarni kamaytirish 
uchun kurash lokomotiv xo’jaligining barcha xizmatchilari, birinchi 
navbatda mashinistlarning eng muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. 
Elektr energiyasining solishtirma sarfi tushunchasi.
Poyezdlarni 
tortish uchun iste’mol qilinadigan energiyani hisob-kitob qilish uchun eng 
qulay ko’rsatkich – solishtirma sarf bo’lib, u vatt-soatlarda ifodalangan 
elektr energiyasining poyezd vaznining 1 t og’irligiga va 1 km yurishiga 
sarfi (
Vt-s/t kuch-km
). 
L
Q
P
A
a
)
(
1000


bu yerda: 1000 – kilovatt-soatlarni vatt-soatlarga o’tkazish koeffitsiyenti; 
A – elektr energiyasining to’liq sarfi, kVt-s; 
P+Q – elektrovoz va tarkib og’irligi, t kuch; 
L – uchastka uzunligi, km. 
Ana shu tarzda istalgan vaqt – yil, chorak, oy, smena yoki bir marta 
borib-kelish uchun solishtirma sarfni hisoblab topish mumkin. 
Misol.
Og’irligi 4500 t kuch bo’lgan tarkibning 200 km li uchastkada 
harakatlanishi uchun energiyaning solishtirma sarfini aniqlaymiz. 
Hisoblagich ko’rsatmalari farqi 15000 kVt soatni tashkil qilgan. 
Elektrovoz sakkiz o’qli. 
Formulaga raqamli qiymatlarni qo’yish bilan quyidagiga ega bo’lamiz 


t
s
Vt
L
Q
P
A
a
/
16
200
4500
180
15000
1000
)
(
1000







kuch·km
. 
Elektr energiyasining solishtirma sarfi yo’l profili, harakatdagi tarkib 
turi, qabul qilingan harakat tezliklari, ob-havo sharoitlari kabi shartlarga 

---

77 
bog’liq. U tekis uchastkalarida 10-12 Vt·s/t kuch·km ni, tog’li 
uchastkalarda esa 25-32 Vt·s/t kuch·km ni tashkil qiladi. Elektrovoz tipi 
energiyaning solishtirma sarfiga kam ta’sir ko’rsatadi: doimiy tok 
elektrovozlarida ishga tushirish rezistorlarida yo’qotishlar bo’ladi; 
o’zgaruvchan tokda yuradigan elektrovozlarda bunday yo’qotishlar yo’q, 
ammo ularda kuch transformatori, to’g’rilagich va ko’makchi moslamalar 
(reaktorlar, motor-nasoslar va h.k.) orqali tok yo’qotiladi.