O`zbekiston respublikasi oliy va o'rta

    EPIDEMIK PAROTIT 

Epidemik parotit (tepki) o'tkir yuqumli kasallik bo'lib, so'lak bezlari, asosan quloq 

oldi bezlari hamda asab tizimining zararlanishi bilan kechadi. Kasallik 

maktabgacha tarbiya va maktab yoshdagi bolalarda uchraydi. Epidemik parotit 

ko'pincha qish oylarida uchraydi. 

  Etiologiyasi. Epidemik parotitning qo'zg'atuvchisi paramiksoviruslar guruhiga 

kiruvchi filtrlanuvchi virusdir. Bu virus tashqi muhit sharoitlari va ultra binafsha 

nurlarga o'ta ta'sirchan bo'lib, dezinfeksiyalovchi moddalar ta'sirida tezda halok 

bo'ladi. 

   Epidemiologiyasi. Kasallik manbai bemor odam hisoblanadi. Bu virus asosan 

havo-tomchi yo'li bilan yuqadi, ayrim hollarda idish-tavoqlar, o'yinchoqlar orqali 

yuqishi mumkin. Kasallikni boshidan kechirgandan keyin barqaror tabiiy 

immunitet qoladi. 

  Klinik manzarasi. Kasallikning yashirin davri 11-23 kungacha davom etadi. 

Odatda kasallik o'tkir boshlanib tana haroratining 36-39 ºº C gacha ko'tarilishi 

quloq oldi bezlarining bir tomonlama yoki ikki tomonlama kattalashuvi bilan 

davom etadi. Bezlarning kattalashuvi ostki jag’ suyagining choki bilan 

so'rg’ichsimon suyak o'rtasidagi chuqurlikni to'ldirib, quloq sirg'asining oldingi 

pastki va orqa tomonlarigacha yoyilib ketadi. Shishning ustki va atrofida terining 

rangi o'zgarmaydi, uning chegarasi noaniq bo'lib, o'rta qismi qattiq elastik 

qonsistensiyada bo'lgani holda atroflari qo'lga yumshoq tegadi. Kattalashgan bezlar 

bosib ko'rilganda og'riq seziladi. Quloq oldi bezlari naychalarining og'iz 

bo'shlig'idagi chiqish joylari qizaradi va biroz shishadi. Kasallikning 2-3 kuniga 

borib, ko'pincha sog'lom tomondagi quloq oldi bezi kattalashgandan so'ng, 

bemorning yuz tizimi o'ziga xos shaklga kiradi. Kasallikning 8-10 kuniga borib, 

batamom yo'qolib boradi. Epidemik parotitda quloq oldi bezlari yiringlamaydi. 

Taxminan 50 % hollarda pastki jag' osti bezlari va gohida til 

---

osti so'lak bezlari ham prosessga qo'shilib ketadi. Epidemik parotitning yengil turi 

6-7 kun, o'rtacha og'irlikdagi turi 9-10 kun, og'ir turida kasallik belgilari 2-3 hafta 

mobaynida saqlanib qoladi. Epidemik parotit patologik prosessga nerv tizimi va 

har xil bez organlarning qo'shilib ketishi bilan birga davom etib borishi mumkin. 

Bu organlarning zararlanishini asorat deb emas, balki xastalikning asosiy ko'rinishi 

deb hisoblash to'g'riroq bo'ladi.  

    Me'da osti bezlarining zararlanishi (pankreatit), parotit alomatlari keskin 

ifodalanmagan holatda o'tadi va qorinda qattiq og’riqlar paydo bo'lishi bilan 

xarakterlanadi. Bu og’riqlar qorinning gir aylanasi bo'ylab seziladi. Bemorning 

ko'ngli aynib qusadi, ishtaxasi yo’qoladi, ichi ketadi, qoni va siydigida amilaza 

miqdori ko'payadi. 

    Oldin quloq oldi bezlari kattalashmasdan turib, birlamchi orxit boshlanib qolishi 

ham mumkin. Bu kasallik tana haroratining ko'tarilishi odamning lohas bo'lishi eti 

uvishib qaltirashi moyaklar (orasi) sohasida qattiq og'riq turib, chov sohasiga va 

belga tarqalishi bilan ta'riflanadi. Moyak shishib, kattalashadi, bezillab turadi, 

odam yura olmaydi. Kasallik belgilari 2-3 kun zo'rayib boradi, dardning 3-5 

kunidan boshlab asta-sekin yo’qolib boradi. Parotitda aksari serozli (virusli) 

meningit qayd qilinadi. 

    Epidemik parotitni aniqlab olish tipik hollarda qiyinchilik tug’dirmaydi. 

Kasallikning yengil formalarida, parotit meningiti yoki orxiti bo'lganda kasallik 

tashxisi ancha qiyinlashadi. Yaxshi yig'ilgan anamnez va epidemiologik 

ma'lumotlar kasallikni aniqlab olishga yordam beradi. Bundan tashqari kasallikka 

serologik tekshirish usullari yordamida tashxis qo'yiladi. 

   Davosi. Epidemik parotitda davo qilishning spesifik vositalari yo'q. Davolash 

asosan simptomatik usulda olib boriladi. Kasallik yengil o'tayotganda bemorni 

o'rniga yotqizib, tegishli rejimga amal qilish zarur. Bolaga tez-tez suyuqlik 

beriladi, og'zini 2 % li natriy gidrokarbonat eritmasi bilan chayiladi. Ovqatni iliq, 

suyuq holda berish lozim. Kattalashib turgan bezlar   sohasini issiq qilib bog'lab 

qo’yish, sollyuks lampasi bilan isitish. UVCh terapiya buyuriladi. Og’riqni 

qoldirish, isitmani tushirish maqsadida aspirin, analgin tayinlanadi. Meningitning 

belgilari kuchayganda, orqa miya kanali punksiya qilinadi. Pankreatit belgilari 

aniqlanganda bemorga 1-2 kun suv-choy parhezi buyurilib, venaga glyukoza 

eritmalari Ringer eritmasi albumin, zardob o'mini bosadigan suyuqliklar 

yuboriladi. Orxitda bemor yotib davolanishi 1-2   hafta   mobaynida   malhamli   

bog'lam   qo’yish   tavsiya   qilinadi.   Og'ir  hollarda   4-5   kun qortikosteroid 

gormonlar buyuriladi.