Reja: "Informatika", "texnologiya", "axborot texnologiyalari"va" huquqiy texnologiya"tushunchalari

9 – Mavzu. Odil sudlovga erishish, huquqiy texnologiyalarni rivojlantirish va 
qo’llash, 
huquqiy 
ta’lim 
va 
sertifikatlashtirishda 
davlatning roli 
Reja: 
1. Qonunga kirish va adolatga erishish o'rtasidagi farq. Huquqqa kirishni 
kengaytirish uchun texnologiyani targ'ib qilish.
2. Huquqdan keng foydalanishni ta'minlashda davlat muassasalarining 
vazifalari.
3. Mashina tomonidan malakali (xatosiz) bajarilishi mumkin bo'lgan shaxsiy 
(masalan, korporativ bo'lmagan) yuridik ishlarning aspektlari.
4. Yuridik maktabda o'qitish uchun zarur bo'lgan yoki hamma uchun ochiq 
bo'lgan huquqiy texnologiyalar.
5. Huquqiy ta'limga yordam beradigan huquqiy texnologiyalar.
Qonunga kirish va adolatga erishish o'rtasidagi farq. Huquqqa kirishni 
kengaytirish uchun texnologiyani targ'ib qilish
Huquqdan foydalanish huquqi 
sub'ektning huquqiy hujjatlar yoki mulk egasi, 
axborot egasi tomonidan belgilangan axborot tizimi ob'ektlariga (axborot, uning 
tashuvchisi, jarayoni va boshqa resurslarga) kirish tartibi va shartlarini tartibga 
soluvchi qoidalar to'plamidir. 
Foydalanish huquqlari ma'lumotlar ob'ektlarida sub'ektlarga (masalan, tizim 
foydalanuvchilariga) ruxsat berilgan xatti-harakatlar to'plamini (masalan, o'qish, 
yozish, ijro etish) belgilaydi. Buning uchun sub'ektlarga ob'ektlarga foydalanish 
huquqlarini berish uchun muayyan tizim talab etiladi. Bu sub'ektlarning ob'ektlarga 
kirishini cheklash tizimi bo'lib, u axborotga ruxsatsiz kirishdan yoki tizimning 
o'ziga zarar etkazishdan himoya qilishning asosiy vositasi hisoblanadi. 

---

Odil sudlovdan teng foydalanish huquqiqi va erkinliklarini sud orqali himoya 
qilish, davlat organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalarining qonuniy 
harakatlaridan tashqari sudga shikoyat qilish huquqi kafolatlanadi, bu O'zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasining 44-moddasida belgilanganOdil sudlovdan 
foydalanish, birinchi navbatda, sud organlariga murojaat qilish va ushbu 
murojaatni ko'rib chiqish imkoniyatini anglatadi. Sud xarajatlarini undirish huquqi 
Odil sudlovga teng kirish tamoyilining kafolatlaridan biri hisoblanadi. 
Bundan tashqari, sudga murojaat qilish huquqini amalga oshirish uchun zarur 
bo'lgan dalillarni sudgacha yig'ish xarajatlari qoplanadi (O'zbekiston Respublikasi 
oliy sudi Plenumining "fuqarolik ishlari bo'yicha sud xarajatlarini undirish 
amaliyoti 
to'g'risida" 
gi 
24.11.2009-sonli 
14-sonli 
qarori). Biroq, ushbu turkum ishni ko'rib chiqish jarayonida yuzaga kelgan huquqi
y xarajatlarni qoplash masalasini ko'rib chiqishda mezon emas. 
Odil sudlovga kirish qonun ustuvorligining asosiy tamoyilidir. Odil sudlovga ega 
bo'lmasdan, odamlar o'z huquqlaridan foydalanishga, kamsitishlarga qarshi 
kurashishga yoki qaror qabul qiluvchilarni javobgarlikka tortishga qodir emas 
edilar. 
Odil sudlovni ta'minlashning asosiy to'siqlaridan biri yuridik xizmatlar va vakillik 
xarajatlaridir. 
Huquqiy 
yordam 
dasturlari 
odil 
sudlovdan 
foydalanish 
imkoniyatlarini yaxshilash strategiyasining asosiy qismidir. 
Zamonaviy axborotlashtirish va raqamlashtirish jarayonlari barcha ijtimoiy 
munosabatlarga ta'sir qiladi, ko'p jihatdan ijtimoiy o'zaro ta'sirning mohiyatini 
o'zgartiradi, uning muhim tarkibiy qismlarini virtual tekislikka aylantiradi. Va bu, 
o'z navbatida, an'anaviy huquqiy tushunchalarni nazariy jihatdan qayta ko'rib 
chiqishni talab qiladi, ularning yordamida turli xil ijtimoiy ta'sirlar tavsiflanadi. 
Bunday tushunchalardan biri inson huquqlari bo'lib, u asosiy da'volarini 
shaxslarga, davlatga va jamiyatga qaratadi. Bugungi kunda texnologik 
innovatsiyalar nafaqat an'anaviy inson huquqlarini talqin qiladi, balki ularning 
yangi toifalari paydo bo'lishiga olib keladi, bu esa 
sui generis
raqamli huquqlar 
avlodi. Biroq, ushbu yangi huquqlarning nomi bilan ham muhim muammolar 
yuzaga keladi. Mahalliy adabiyotlarda ular odatda axborot, raqamli, virtual, ingliz 
tilidagi adabiyotlarda raqamli huquqlar (
digital rights
), Internet huquqlari (
Internet 
rights
), aloqa huquqi (
right to communicate
), har qanday shaxs bilan aloqa qilish 
erkinligi, har qanday vaqtda, har qanday joyda, har qanday maqsadda (
freedom to 
connect
— to anyone, anytime, anywhere, for anything
) kabi nomlanadi. Ba'zan bu 
atamalar sinonim sifatida ishlatiladi, ba'zan ular ko'rsatgan huquqlarning o'ziga xos 
xususiyatlarini ta'kidlaydi. Ushbu atamalarning hech birini mukammal deb 
bo’lmaydi. Axborot olish va tarqatish, aloqa jarayonlarida qatnashish va shaxsiy 
ma'lumotlarni himoya qilish erkinligini nazarda tutadigan axborot yoki aloqa 
huquqlari zamonaviy texnologiyalardan foydalanish bilan bog'liq emas, ular oflayn 
rejimda ham, onlayn rejimda ham amalga oshiriladi. 

---

Internetga kirish huquqi asosiy hisoblanadi, chunki boshqa barcha raqamli 
huquqlar Internetdan foydalanishdan kelib chiqadi.