S h. T. T o’qsonov, B. S. U m arov, S. D. A yrapetyan, G. A

3.4 Mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishda kichik biznes sub’ektlarining
o ’m i va ahamiyati
B o z o r iq tis o d iy o tig a y o ’n a ltirilg a n k o ’p g in a m a m la k a tla rd a k ic h ik b izn es 
va x u su s iy ta d b irk o rlik e k sp o rt b o z o rla ri fa o liy a tid a fao l ish tiro k etib , y alp i 
ich k i m a h s u lo tn in g k o ’p a y is h ig a k o ’m a k la sh ib va a h o li b a n d lig in i t a ’m in lab , 
iq tis o d iy o tn in g aso sin i ta s h k il q ila d i. R iv o jla n g a n m a m la k a tla rd a b an d a h o lin in g
49

---

k a tta q ism i a y n a n k ic h ik b iz n e s d a b a n d b o ’lib , u la rn in g m a m lak a t Y aM M n i 
is h la b c h iq a r is h d a g i u lu sh i y u q o rid ir. H a r q a n d ay m am la k a tn in g iq tis o d iy
s a lo h iy a tid a k ic h ik b iz n e s n in g ro li k a tta d ir, u d a v la tn in g m u v a ffa q iy a tli 
r iv o jla n is h i v a g u lla b -y a s h n a s h in in g g a ro v id ir. 
O ’z b e k isto n d a k ic h ik b iz n e s , 
y a k k a ta rtib d a g i 
ta d b irk o rlik , fe rm e r va d e h q o n x o ’ja lik la r riv o jla n is h in i 
r a g ’b a tla n tir is h g a k a tta e ’tib o r q a ra tilg a n .S h u n d a y ekan, k ich ik k o rx o n a la m in g
ro li va a h a m iy a ti q u y id a g ila rd a n iborat.
1. K ic h ik k o rx o n a la r b o z o rn in g to v a rla r va x iz m a tla r b ilan tez t o ’ld irilis h ig a
y o rd a m b e ra d ila r, ich k i b o z o rn i s h a x siy ish lab c h iq a rilg a n to v a rla r b ilan
b o y ita d i;
2. K ic h ik k o rx o n a la r engil va o z iq -o v q a t sa n o a tin in g s a lm o g ’ini o sh irib , 
m a m la k a tn i x o m a sh y o yoki y a rim ta y y o r m a h s u lo tla r ish lab c h iq a ris h g a
y o ’n a lg a n lik h o la tid a n c h iq a rib , iq tis o d iy o tn i ta rk ib iy q a y ta q u ris h g a fao l t a ’sir 
q ila d i;
3. K ic h ik firm a la rn in g fa o liy a tid a i l g ’or, ix ch am tex n o lo g iy alard a n fo y d a la n is h
a lo h id a o ’rin tu ta d i;
4. K ic h ik k o rx o n a la r e k sp o rtg a m o ’lja lla n g a n va ra q o b a tb a rd o s h m a h s u lo tla rn i 
is h la b c h iq a r is h b ila n s h u g ’u lla n ib , m a m la k a tn in g c k sp o rt sa lo h iy a tin i o s h ira d i;
5. 
K ich ik
k o rx o n a la r 
unutilgan, 
a n ’anaviy 
xalq 
am aliy 
sa n ’a ti, 
b a d iiy
h u n a r m a n d c h i l ig i n i n g t ik l a n is h ig a k o ’m a k la s h a d i, bu n a faq at iq tiso d iy o t, balk i 
x a lq m ad a n iy m e ro s in i tik la sh d a g ’o y a td a m u h im d ir;
6. K ich ik k o rx o n a la r k o ’pin ch a y irik k o rx o n a la rn i butlovchi d e ta lla r va q ism la r 
b ila n t a ’m in la b , u la rn in g y o ’ld o sh i s ifa tid a b o ’la d ila r;
7. 
K ic h ik
k o rx o n a la rd a
p e n s io n e r la r , 
n o g iro n la r, 
y o sh la r, 
ta la b a la r, 
uy 
b e k a la r in in g m e h n a t q ilis h im k o n iy a ti b o r, bu e sa u la rn in g m o d d iy a h v o lin in g
y a x s h ila n is h ig a y o rd a m b erad i;
8. K ichik b iznesning rivojlanishi hisobiga xususiy m ulkchilik sohasi kengayadi, bu 
jam iy at va dav latn in g tayanchi b o ’lib x izm at qilyvchi o ’rta h o llar sinfining 
sh ak llan ish i, m am lak atd a b a rq aro rlik n in g m uhim sharti b o ’lib x izm at qiladi.
2000-2010 yillar davom ida ro ’yxatdan o ’tgan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik 
su b ’ektlari soni qariyb 2 barobar oshdi. 2010 yilda O ’zbekiston aholisining har 1000 
nafariga 15,2 ta kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ekti to ’g ’ri keldi. M azkur 
k o 'rsatg ich M oldovada 12,3 ta, Q o zo g ’istonda 6,9 ta, Rossiyada 11,3 ta, U krainada 7,5 
ta, B elorussiyada 7,3 ta, O zarbayjonda esa 1,6 tani tashkil etdi.
K ichik tadbirkorlik respublikam izni iqtisodiy rivojlantirishning asosiy om illaridan 
biriga aylandi va uning 2000-2010 yillar davom idagi asosiy rivojlanish ko'rsatgichlari 
quyidagi tendensiyalar b ilan ajralib turadi:
-yalpi ichki m ahsulotdagi ulushi o ’sib, 2000 yildagi 30 foizdan 52,5 foizga yetdi;
-kichik biznes va xususiy tadbirkorlikda ish bilan band aholining iqtisodiyotda um um iy 
band b o ’lganlar sonidagi ulushi ortib, 2000 yildagi 49,7 foizdan 74,3 foizga yetdi;
50

---

-m azkur tarm oqning sanoat ishlab chiqarish hajm idagi hissasi 12,9 foizdan 21,1 foizga 
o ’sdi. Prezident Islom K arim ovning tashabbusi bilan “Oilaviy tadbirkorlik to ’g ’risida”gi 
qonun 
qabul 
qilindi. 
Bu 
qonun 
biznesning 
yangi 
turi- 
oilaviy 
biznesning 
tashkiliy-huquqiy shaklini belgilab berdi, ushbu turdagi faoliyatni davlat tomonidan 
rag’batlantirishni m ustahkam ladi. M am lakatim izda milliy iqtisodiyotim iz salohiyatini 
rivojlantirishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning roli ham da ahamiyatini izchil 
oshirishga doir keng k o ’lamli chora-tadbirlar k o ’rilmoqda. Shu jum ladan, 2011 yil 
O ’zbekistonda “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili” deb atalgan edi.
2012 
yil 14 sentyabr kuni Toshkentda “O ’zbekistonda ijtim oiy-iqtisodiy siyosatni 
am alga oshirishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning roli va aham iyati” 
m avzusida xalqaro konferensiya b o ’lib o ’tdi. O ’zbekiston respublikasi Prezidenti Islom
K arim ov ushbu konferensiyada nutq so ’zladi. Prezident o ’z nutqida ta ’kidlab o ’tganidek, 
O ’zbekiston m ustaqilligining dastlabki kunlaridan boshlab iqtisodiyotning ushbu 
tarm og’ini jadal rivojlantirishga ustuvor aham iyat 
berilgani eski mustabid, rejali 
taqsim ot tizimidan qolgan inqirozning o ’ta o ’tkir m uam m olarini hal etishda eng m uhim
omil, ta ’bir joiz bo’Isa, lokom otiv b o ’lib xizm at qildi. Dem ak, biznes nafaqat 
iqtisodiyotdagi m a’lum bir b o ’shliqlam i to ’ldiradi, balki uni diversifikasiya qilish va 
barqaror su r’atlar bilan rivojlantirishni ta ’m inlashda muhim rol o ’ynaydi8.
U shbu xalqaro konferensiyada ta ’kidlab o ’tilganidek, m am lakatim iz tarixida 
azal-azaldan xususiy tadbirkorlik muhim o ’rin tutib kelgan. Ajdodlarim izdan m eros 
b o ’lgan tadbirkorlik an ’analari ota-bobolarim izning o ’z eri, o ’z mulki va kasb-korini 
e ’zozlab. qadrlab, har tom onlam a asrab-avaylab kelgan. K ichik biznesning yana bir 
m uhim jihatini prezidentim iz quyidagicha ifodalaydi: “Tadbirkorlik biznesi aholi 
bandligi va daromadining o ’sishini ta ’m inlashda, ayniqsa, bizning sharoitda qanday 
m uhim aham iyat kasb etishini baholashning o ’zi qiyin.y H ozirgi vaqtda m am lakatim izda 
ish bilan band bo’lgan jam i aholining 75 foizdan k o ’p rog’i ushbu sohada m ehnat 
qilm oqda. Kichik tadbirkorlik nafaqat darom ad manbai, balki odam lam ing ijodiy va 
intellektual qobiliyatini ro ’yobga chiqarish vositasi hamdir. H ar bir kishiga o ’z iste’dodi 
va im koniyatlarini namoyon etish uchun zam in yaratadi. H ozirgi davrda mavjud barcha 
x o ’jalik sub’ektlarining 90 foizdan ortig’ini kichik biznes korxonalari tashkil etadi. Yalpi 
ichki m ahsulotning 54foizi, ishlab chiqarilayotgan sanoat m ahsulotlarining 82 foizi va 
qishloq x o ’jalik m ahsulotlarining 98 foizi shu soha hissasiga to’g ’ri keladi. Agar 
2005-2011 yillarda m am lakatim iz iqtisodiyotida 5 m illiondan ortiq yangi ish o ’m i tashkil 
etilgan b o ’lsa, ulam ing 60 foizdan ortig’i kichik biznes va xususiy tadbirkorlik hissasiga 
to ’g ’ri keladi. Yalpi darom adlar tarkibida 1990-2010 yillar davom ida m ulk daromadlari, 
tadbirkorlik faoliyatini am alga oshirishdan olingan darom ad 47 foizni tashkil qildi.