3-Mavzu. Tayanch-harakat apparatining yosh xususiyatlari va gigiyenasi. Ovqat hazm qilish tizimining yosh xususiyatlari va ovqatlanish gigiyenasi. Ayiruv va nafas tizimlarining yosh xususiyatlariva gigiyenasi

Tayanch harakat apparatining gigiyenasi 
Bolalarning o‘quv va Mehnat faoliyatini tashkil etishda o‘quv va Mehnat 
sharoitlarining gigiyenaga to‘g‘ri kelmasligi, sinf jixozlarining maqsadga muvofiq 
bo‘lmasligi, portfelini doim bir qo‘lda olib yurishi, uydagi turmushni uyushtirishda 
ish o‘rnining gigienik jixatdan to‘g‘ri kelmasligi, o‘rin – qo‘rpaning haddan tashqari 
yumshoq va notekis bo‘lishi umurtqa pog‘onasining rivojlanish xususiyatlariga 
etarlicha baxo bermaslik tayanch – harakat apparatining noto‘g‘ri o‘sib – 
rivojlanishiga olib keladi. Tayanch – harakat apparatining gigienik qonunlarga rioya 
qilmasliq umurtqa pog‘onasining rivojlanishiga, ya’ni qad-qomatning buzilishiga 
olib keladi. Bularga egilgan, kifotik, lordotik, skoliotik qad-qomat deyiladi. 
Egilgan qad-qomat bolalar tik turganda boshi bir oz oldinga egilgan, elkalari 
oldinga osilgan, ko‘krak qafasi botiqroq, qorni oldinga chiqqan bo‘ladi. 
Kifotik qad-qomatli bolalarda kuraklar qanotga o‘xshash ko‘tarilib turadi. 
Bukir holat yuzaga keladi. 
Lordotik qad-qomatli kishilarda gavdasining orqa qismi tekis, ko‘krak qafasi 
yassi, qorni oldinga chiqqan bo‘ladi, umurtqa pog‘onasining bel qismi normadan 
ko‘proq oldinga buqilishi kuzatiladi.
Skolioz deb ataluvchi qad-qomatli bolalarda tik turganda elkalarining biri 
past, biri baland, ko‘kraklari ham past, baland bo‘lib, ko‘krak qafasining bir tomoni 
bo‘rtganroq, ikkinchi tomoni botiqroq holatda bo‘ladi. Qad-qomatning buzilishi 
faqat tashqi ko‘rinishni emas, balki ichki organlar (o‘pka, yurak, jigar, buyrak, 
oshqozon va ichak kabilar) ning rivojlanishi va funksiyasiga ham salbiy ta’sir 
ko‘rsatadi. 
Bolalarda umurtqa pog‘onasining normal shakllanishi uchun quyidagi 
gigienik qoidalarga amal qilish kerak; bolani yoshlikdan tekis va bir oz qattiqroq 
to‘shakda uxlashga o‘rgatish, yostiq pastroq bo‘lishi kerak; bolani 6 oylik 
2Anatomy of the Human Body.Henry Gray.Nega Assefa Alemaya University Yosief Tsige Jimma University.In collaboration with the Ethiopia Public Health Training Initiative, 
The Carter Center, the Ethiopia Ministry of Health, and the Ethiopia Ministry of Education 2003. 467-500 betlar mazmun mohiyatidan foydalanildi.

---

bo‘lguncha o‘tkazmaslik, 10 oylik bo‘lguncha oyog’‘ida uzoq vaqt tik turg‘azmaslik 
kerak; kichik yoshdagi bolalar, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uzoq vaqt bir joyda 
o‘tirmasligi, tik turmasligi, uzoq masofaga yurmasligi, og‘ir yuk ko‘tarmasligi, doim 
bir qo‘lda ish bajarmasligi kerak; O‘quvchilar bo‘ylariga mos parta, stol-stullarda 
o‘tirishi kerak, parta, stol-stulda o‘tirganda gavdasi tik, elkalari bir tekisda, beli stul 
yoki parta suyanchig‘iga suyanib turishi, oyoqlari tizza bug‘imida to‘g‘ri burchak 
hosil qilib, bukilgan, ko‘krak bilan parta qirrasi orasida 3-5 sm. ga yaqin masofa 
bo‘lishi kerak.
Yassioyoqlik. Odam tovon kaftining pastki qismi tayanch-harakat 
sistemasining ressori vazifasini bajaradi. Bolalar uzoq vaqt tik turganda, Og‘ir yuk 
ko‘targanda, tor poyafzal kiyganda oyoq panjasi gumbazi yassilanadi, natijada 
yassioyoqlik kelib chiqadi. Yassioyoqlik natijasida oyog’‘ining tovon- panja va 
boldir muskullarida og‘riq bo‘ladi. Yassioyoqlik tug‘ma va hayotda orttirilgan 
bo‘ladi. Yassioyoqlikning tug‘ilgandan keyin yuzaga kelishi sabablari 
kuyidagilardan iborat: bolani juda yoshligidan (8-10 oyligidan) boshlab yurg‘izish, 
uzoq vaqt tik turg‘izish, yosh bolaga poshnasi yumshok poyabzal kiygizish, 
o‘quvchilarning kun bo‘yi poshnasiz sport poyabzalida yurishi, poshnasi baland, 
uchi tor poyabzallarni kiyish, og‘ir yuk kutarish.
Ana shularni hisobga olib, yassioyoqlikni oldini olishga e’tibor berish kerak. 
Shu bilan bir qatorda davlatimiz tomonidan maxsus ortopedik poyafzallarni ishlab 
chiqarish maqsadga muvofiqdir. 
Sog’liqning muhim belgilari bu kishilarning tugilish, o’sish, yashash, ishlash 
va keksayish davridagi sharoitlar va shu jumladan, sog’liq tizimidir. Bu vaziyatlar 
pul, kuch va boylilklarning iqtisodiy tanlovlar ta’siri ostida xalqaro, milliy, mahalliy 
darajada taqsimlanishi tomonidan shakllantiriladi. 
Sog’liqdagi bir maromdagi yoki qadam-vaqadam pasayish ijtimoiy holatning 
pasayishi bilan birga keladi. U yalpi aholi bo’ylab ijtimoiy - iqtisodiy va sog’liq 
o’rtasidagi bog’liqlikni ko’rsatadi. Qaysidir usulda sog’liq o’lchanadi va ijtimoiy - 
iqtisodiy jihatdan manfaatli, yaxshi sog’liqqa ega va kasallik yoki o’lim havfining 
quyi darajasida turgan guruxlar ustidan ma’lum daraja o’rnatishga moyil bo’ladi. 

---

G’arb davlatlarida darajaviylikning shakli o’limlar soni, noxushliklarning oshishi va 
ijtimoiy noqulayliklarning oshishi sababli yaxshi yashashning pasayishi uchun 
birmuncha tekis bo’ladi. Vaqt o’tgani sayin, sog’lomlik darajasi yuqoriga tomon 
ko’tarilyapti, chunki ko’plab insonlarning sog’lig’i yaxhilanmoqda. Shunga 
qaramasdan, so’g’lom muhitda yashovchilarning ko’pchiligi yaxhilanish darajasini 
bundanda oshirishga moyil bo’lishmoqda, shu sababdan, adolatsizlik va 
tengsizliklar ham oshishga moyil bo’lyapti.
3