Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

35.3 Шойын ҳәм полат ислеп шығарыў тийкарлары 
Қара металлар ислеп шығарыў қурамалы технология болып, шәртли түрде еки 
басқышдан ибарат. Биринши басқышда темир рудасынан шойын ислеп шығарылады. 
Екинши басқышда болса шойыннан полат ислеп шығарылады. Шойын темир рудасын кокс 
жанылғысы менен домна печлеринде еритиў нәтийжесинде пайда болады. Кокс жанғанда 
пайда болатуғын карбонат ангидриди (СО
2
) чўғланган коксдан ӛтип углерод оксидине (2СО) 
айланады ҳәм темир рудасына тәсир етип тӛмендеги улыўма схема тәрзинде шойын пайда 
етеди: Fe
2
O
3

Fe
3
O
4

FeO

Fe. Флюслар-ҳәктаслар, доломитлер ҳәм қумтаслар керексиз 
жыныслардың суйықланыў температурасын тӛменлетиў ҳәм кокс күлин шлакка айландырыў 
ушын ислетиледи. 
Домна печи сыртқы тәрептен металл қабық пенен ҳәм ишки тәрептен отқа шыдамлы 
гербиш пенен қапланған шахта кӛринисинде болады (35.1-сүўрет). Печке үстинги бӛлегинен 
арнаўлы үскене жәрдеминде руда, жанылғы ҳәм флюс шихта пайда етиў ушын нәўбет пенен 
таслап турылады. Кокс жаныўын тәмийинлеў ушын печтиң тӛменги бӛлегинен (горн) ыссы 
ҳаўа басым астында бериледи. 
Печтиң төменги бөлегинде 900-1100
0
С темирдиң тикленген бир бөлеги углерод 
пенен биригип темир карбидин пайда етеди. Бул процесс углеродланыў процесси 
делинеди.
1150
0
С температурада пайда болған суйық шойын печ горнына ағып түседи. 
Суйықланған шлак болса тығызлығы кемлиги себепли шойын еритпесиниң үстинги 
бӛлегинде болады. Нәўбет пенен дәслеп шлак, кейин шойын горннан шығарып турылады. 
Суйықланған шойыннан арнаўлы шойын қуйыў машиналары жәрдеминде қәлипленип 
“чушкалар” таярланады ямаса арнаўлы ковшларда полат еритилетуғын цехқа жибериледи. 
Суйықланған шлакдан шлак гранулалары, пемзасы ҳәм тас қуймалар таярлаў мүмкин.