Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

14.5.2 Бетон араласпасын тасыў
 
Темирбетон заводларында бетон араласпасы эстакадалар, ленталы транспортерлар, 
бетон насослар, вагонеткалар, бадялар жәрдеминде қәлиплеў цехларына жибериледи. 
Бетон араласпасы қурылыс майданларына автобетоновоз, автосамосвалларда ямаса 
арнаўлы бетонқарығыш автомобиллерде қурғақ ҳалатда тасылады. Бетон араласпасы 
тасылып атырғанда суўсызланыў ҳәм қатламланыўдыӊ алды алыныўы керек, кери жағдайда 
бетонныӊ қулай жайласыўшаӊлығы кери тәрепке ӛзгереди. Бетон араласпасы 
автосамосвалларда тасылғанда үстиӊги бӛлегин ығаллылық ӛткизбейтуғын материаллар 
менен (полиэтилен, бризент ҳәм басқ.) жабыў керек. Бетон араласпасы узақ аралыққа 
тасылғанда ол қурғақ ҳалатда болыўы ҳәм тиккелей қурылыс майданында қарылыўы 
мақсетке муўапық. Бундай усыл Батыс Европа мәмлекетлери қурылыс индустриясында кеӊ 
тарқалған. 
14.5.3 Бетон араласпасын қәлиплеў ҳәм тығызластырыў 
Таярланған бетон араласпасы арнаўлы бетон қуйғышлар жәрдеминде алдыннан таярлап 
қойылған, металлдан ийилмейтуғын дәрежеде беккем исленген қәлиплерге қуйылады. Бетон 

---

94 
араласпасын қәлиплеў процесси жүдә жуўапкершиликли болып, қәлиптиӊ ҳәмме мүйешлери, 
тарайған ҳәм бурылған орынлары бетонға толыўы шәрт. 
Бетон араласпасыныӊ ҳәрекетшеӊлиги ямаса бикрлиги қәлипленетуғын бетон ҳәм 
темирбетон конструкциялардыӊ түрине байланыслы болады. Қәлип формасыныӊ 
қурамалылығын есапқа алған ҳалда бетон араласпасыныӊ қойыўлық дәрежеси ҳәм 
тығызластырыў усылы таӊланыўы керек. 
Әпиўайы формадағы қәлиплерге ҳәрекетшеӊ бетон араласпасы ҳеш қандай 
тығызластырыў усылларын қолланбастан қуйылыўы мүмкин. Бирақ тығызлық ҳәм жоқары 
беккемлик шәртлери қойылатуғын темирбетон конструкцияларды қуйыўда бикр ҳәм жүдә 
бикр бетон араласпалары түрли усыллар менен тығызластырылады, жеке жағдайларда болса 
бетон араласпасы қурамына суйылтырыўшы пластификаторлар ҳәм суперпластификаторлар 
киритиледи. 
Бетон араласпасы тӛмендеги усылларда тығызластырылады: шиббалаш, титиретиў 
(вибрациялаў), вакуумлаў, прокатлаў, штамповкалаў, центрифугалаў, пресслеў, урыў ҳәм 
басқалар. Буннан тысқары титиретиў-прокатлаў, титиретиў-пресслеў ҳәм сол сыяқлы 
комбинацияласқан тығызластырыў усыллары да ислетилиўи мүмкин. 
Бетон араласпасын тығызластырыў усылларынан еӊ кеӊ тарқалғаны титиретиў усылы 
есапланады. Бетон араласпасы титиретилгенде қовушоқлиги кемейеди, ҳәрекетшеӊлиги 
артады, нәтийжеде бетон массасы қәлип ишинде бир тегисде тарқалады ҳәм қәлип 
мүйешлери, арматура стерженлери араларын да толтырады. Титиретиў дәўиринде ири 
толтырғыш даналары қулай жайласады, оныӊ аралық бослығын цемент араласпасы жақсы 
толтырады, суў-ҳаўа араласпасы сыртқа ағып шығады, нәтийжеде бетон араласпасы 
тығызласады. 
Бетон араласпасын тығызластырыў ушын түрли титиреткишлер ислетиледи. 
Титиреткишлердиӊ 
жумысшы 
органы 
электромеханикалық, 
электромагнит 
ҳәм 
пневматикалық двигателлер жәрдеминде ҳәрекетке келтириледи. Электромеханикалық 
кӛшпели титиреткишлер практикада кеӊ қолланылады (14.6-сүўрет). 
Титиреткишлер конструктив жағынан юзаки ҳәм тереӊлик титиреткишлерине 
бӛлинеди. Титиреткишлердиӊ түри қәлипленип атырған темирбетон конструкцияныӊ 
формасы, түри, ӛлшемлерине қарап таӊланады.