Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

REJA: 
AHOLIGA XIZMAT KO’RSATISH SOHALARI 
GEOGRAFIYASI
 
5 – MAVZU 

---

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
72 
qamrab oladi. Har bir xizmat ko’rsatish sohasi, o’z navbatida, ko’plab turlicha 
xususiyat va ko’rinishga ega bo’lgan xizmatlar turlaridan tashkil topgan hamda 
o’zining tarkibiy tuzilmasiga ega (25-rasm).
Aholi uchun zarur bo’lgan xizmatlarni guruhlash, tasniflash, shakllanishi, 
hududiy tashkil etilishi, zamonaviy holati hamda kelajak rivojlanishi masalalarini 
tadqiq etish katta ilmiy va amaliy ahamiyat kasb etadi. Keyingi o’n yillikda 
O’zbekistonda ham mamlakat rahbariyati tomonidan aholining turmush 
sharoitlarini yaxshilash, ayniqsa, mamlakat aholisining katta qismi yashaydigan 
qishloq joylarning ijtimoiy va iqtisodiy infrastruktura sharoitlarini yuksaltirishga 
katta e’tibor qaratilmoqda. Aholiga xizmat ko’rsatish sohalarini o’rganishda har bir 
sohaga xos tarmoq fanlari, iqtisodiyot, sotsiologiya va boshqa fanlar bilan bir 
qatorda geografiya ham alohida o’rinni egallaydi. Chunki, xizmat ko’rsatish 
sohalari muassasalarining joylashuvi va xizmat ko’rsatish darajasini aholining 
joylashuvi va ehtiyojlari darajasiga mosligi orasidagi tafovutlarni aniqlashda 
aholiga xizmat ko’rsatish sohalari geografiyasining roli katta. 
25-rasm.
Xizmat ko’rsatish geografiyasining tuzilmasi

---

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
73 
Ijtimoiy sohalar va, xususan, xizmat ko’rsatish sohalarini ilmiy tadqiq etish 
ishlari 
M.A.Abramov, 
A.I.Alekseyev, 
S.A.Kovalev, 
A.A.Tkachenko, 
V.V.Pokshishevskiy, 
L.A.Merkusheva, 
V.R.Belenkiy, 
S.A.Vaytekunas, 
B.A.Manak, V.M.Rutgayzer, I.V.Nikolskiy, E.I.Kalmutskaya, B.B.Rodoman, 
D.N.Luxmanov, S.I.Florya va boshqa olimlar tomonidan amalga oshirilgan. 
O’zbekistonda esa xizmat ko’rsatish sohalari geografik jihatdan sust o’rganilgan. 
Umuman olganda esa, bu borada O.Ergashev, B.Abdurashidov, M.Nazarov, 
N.Ollorov, T.Jo’rayev kabi olimlarning ishlari mavjud. Mamlakatimizda aholiga 
xizmat ko’rsatish sohalarini tibbiy xizmat ko’rsatish misolida geografik jihatdan ilk 
bor dissertatsiya darajasidagi tadqiqot ishi 1996-yili M.Nazarov tomonidan amalga 
oshirilgan. Ammo, mamlakatimizda hozirgi davrdagi aholiga xizmat ko’rsatish 
sohalari (ijtimoiy infrastruktura) borasida olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlar 
ko’lamini yetarli deb bo’lmaydi. Shu bilan birga aholiga transport, aloqa, elektr 
energiyasi, tabiiy gaz, suv ta’minoti bo’yicha xizmat ko’rsatuvchi ishlab chiqarish 
infrastrukturasini geografik jihatdan tadqiq etilgan salmoqli makbalar ham mavjud 
emas. 
Olimlar tomonidan xizmat ko’rsatish sohalarini ilmiy tadqiq etishda 
«iqtisodiy» va «ijtimoiy» yondoshuvlar mavjud. Chunonchi, birinchisida xizmat 
ko’rsatish sohalari xo’jalik tarmoqlari sifatida 
iqtisodiy nuqtai nazardan
o’rganiladi, ya’ni bu yerda eng avvalo, kam xarajat sarflangan holda, ko’proq 
foyda olishga asosiy e’tibor qaratilsa, ijtimoiy yondoshuvga ko’ra xizmat 
ko’rsatish sohalari – bu, eng avvalo, 
aholining turmush sharoitlari, turmush 
darajasi
ning muhim sharti sifatida tushuniladi.
Agarda, xizmat ko’rsatish muassasalarini muayyan bir hududda vujudga 
kelishi, shakllanishi va kelajakda rivojlanish qonuniyatlarini e’tiborga olinsa, u 
holda bizningcha uchinchi, ya’ni hududiy yondoshuvni ham aniqlash mumkin. 
Xizmat ko’rsatish sohalarini geografik jihatdan o’rganishning zarurligi XX asrning 
60-yillarida V.V.Pokshishevskiy, S.A.Kovalevlar tomonidan ta’kidlangan. Xuddi 
shu davrdan boshlab, sobiq Ittifoqning bir qator markaziy universitetlarida 

---