26-mavzu. Sug'urta bozorining tarkibi, holati va muammolari

Sug'urta bozorini institutsional alomati bo'vicha tasniflash221
Sug'urta bozorlari hududiy bo'linish bilan bir qatorda sug'urta turlariga qarab 
ham xilma-xil bo'lishi mumkin. Iqtisodi rivojlangan mamlakatlar amaliyotida sug'urta 
bozori ikkiga bo'linadi:
1) Hayotni sug'urta qilish bilan bog'liq sug'urta xizmatlari bozori;
2) Umumiy sug'urta xizmatlari bozori.
221 Mualliflar jam oasi tomonidan tayyorlandi.
313

---

O'zbekiston 
sug'urta 
bozori 
rivojlanishi 
davlat 
miqyosida 
ijtimoiy 
rivojlanishning asosiy omillaridan biri sifatida qaralgan bo'lib, mavjud shart- 
sharoitlar, milliy sug’urta arfanalari va madaniyati hisobga olingan xolda isloh etilgan 
va milliy sug'urta bozori tashkil topishi va shakllanishi sekin-astalik bilan tubdan 
o‘zgarib borgan va bir nechta bosqichlami bosib o‘tgan"2'.
Respublikamiz sug'urta bozori isloh etilishini birinchi bosqichi (1991-1996 
yillar) sug'urta bozoriga xususiy sug'urta kompaniyalami kirib kelishi va Davlat 
sug'urtasi (Gosstrax)ni transformatsiyasi jarayoni boshlanishi bilan bog'liq bo'lib. 
shakllanayotgan tadbirkorlikning huquqiy bazasi bilan qo'llab-quvvatlangan.
1991 yilning o'zida milliy iqtisodiyotimizni isloh qilinishini qonuniy 
rasmiylashtirilishiga asos solgan "O'zbekiston Respublikasidagi 
tadbirkorlik 
xaqida"gi, "O'zbekiston Respublikasidagi korxonalar to‘g‘risida"gi kabi o'sha 
davming progressiv qonunlari qabul qilingan. “O'zbekiston Respublikasi l;uqarolik 
kodeksi” (kodeksning 52-bobi sug'urta masalalariga bag'ishlangan) amalga 
kiritilguniga qadar (mart 1997 yil) "O'zbekiston Respublikasidagi korxonalar 
to‘g'risida"gi qonun xo'jalik vurituvchilar tomonidan Respublikamizning o'ziga xos 
iqtisodiy konstitutsiyasi sifatida qaralgan.
1992 yil 31 dekabrda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti xuzuridagi Vazirlar 
Mahkamasining 605-sonli qarori bilan O'zbekiston SSR Ministrlar Sovetining 1979 
yil 9 oktyabrdagi ‘’O'zbekiston SSR davlat tekshirish organlari to'g'risidagi Nizomni 
tasdiqlash haqida"gi 700-sonli qarori bekor qilinib, '’O’zbekiston davlat sug'urta 
organlari to‘g'risida»gi Nizom tasdiqlangan.
Ushbu Nizomga muvofiq O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi 
O'zbekiston Respublikasi Davlat sug'urta bosh boshqarmasi ("O'zdavsug'urta") va 
unga bo'ysunuvchi davlat sug'urta boshqarmalari va nazorat muassasalari 
O'zbekiston Respublikasi davlat sug'urta organlari hisoblangan. “O'zdavsug'urta" 
O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzurida bo'lib, to'la xo'jalik mustaqilligi 
sharoitida ish olib borgan va davlat sug'urta organlarining yagona tizimini tashkil 
etgan2
2
2
2
2
3
224.
Bu davrda nodavlat sug’urta kompaniyalari faoliyat yuritgan bo’lsalarda, 
sug'urta sohasida Davlat sug'urta organlari ustun kelgan. Chunki, “O'zdavsug'urta" 
butun Respublika bo'yicha tarqalgan keng tarmoqga va barqaror davlat strukturasi 
imijiga ega bo'lgan.
Qolaversa, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 23 
dekabrdagi qarorlari bilan amalga kiritilgan, fiiqarolarga qarashli mol-mulkining 
davlat majburiy sug'urtasi va qishloq xo'jaligi korxonalari mol-mulkining davlat 
majburiy 
sug'urtasi 
kabi 
va 
boshqa 
sug'urtaga 
oid 
qonun 
hujjatlari 
“0'zdavsug'urta”ga majburiy sug'urtani amalga oshirishga ustunlik bergan.