Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Rasm 12.3.
Mis-volfram sistemasi 
uchun elastiklik modulini volframni 
hajmiy miqdoriga bog’likligi, unda 
dispers faza volfram zarralaridan 
tashkil topgan. Yuqori va quyi 
chegaralar (15.1) va (15.2) 
tenglamalarga mos: tajriba nuqtalari 
belgilangan. (R.H. Rrock, ASTM 
Procedings, Vol.63. 1963. ASTM, 
1916 Race Street, Philadelphia. 
PA,19103. dan keltirilgan. Ruxsat 
bilan chop etilgan). 
Rasm 12.4.
WC- Co tarkibli 
tsementitlangan karbid mikrosurati. 
Och rang qismi- kobalt, qoraroq 
qismi- volfram karbidi zarralari. 
Kattalashtirish x 100. (Rasm
Carboloy Systems Department. 
General Electric Company 
tomonidan taqdim etilgan). 
Rasm 12.5.
elektron mikrosuratda shinalar 
ishlab chiqarish uchun qo’llaniladigan 
sintetik kauchukdagi qora kuya zarrachalari 
ko’rinmoqda. Suv dog’lariga o’xshagan 
joylar – aralashmani tayyorlashdagi 
qo’shilib ketgan mayda havo pufakchalari. 
Kattalashtirish x80 000 (Suratni Goodyear 
Tire & Rubber Company taqdim etgan.) 
Hech bir boshqa material o’z o’zicha metallokeramikani qo’llagandagi xossalarni 
ta’minlab bera olmaydi. Bunday materiallarda disperlangan fazaning miqdori juda katta bo’lishi 
mumkin, ayrim hollarda 90% dan ortiq. SHuning uchun metallokeramikaning abraziv xossalari 
maksimaldir. 12.4. rasmda WC-Co tarkibli tsementitlangan karbid mikrosurati keltirilgan.
Plastmassa va elastomerlarni mustaxkamligini ko’pincha disperslangan zarralarni qo’shib 
erishishga harakat qiladilar. Ko’pgina zamonaviy rezinalarni qo’llash armaturalash uchun texnik 
uglerod (qora kuya) kabi material zarralarini qo’llash xisobiga erishildi. Qora kuya tabiiy gaz 
yoki neftni havo kislorodi cheklangan muxitda yoqish natijasida hosil bo’lgan juda mayda 

---

76 
yumaloq uglerod zarrachalaridan iborat. Juda arzon modda bo’lgan bunday qora kuya 
zarrachalarini vulkanizatsiya qilingan kauchukga qo’shilganda cho’zilishdagi mustaxkamlik 
chegarasi, zarbiy qovushqoqlik, hamda yemirilish va abraziv yeyilishga qarshilik oshadi. 
Avtomobil shinalaridagi qora kuya miqdori 15-30%.
Qora kuya qo’shilganda kuchaytirish effektiga erishish uchun uning zarrachalarining 
o’lchami kichik bo’lishi kerak, diametri 20-50 nm. Undan tashqari, qora kuya zarralari matritsa 
bilan mustaxkam adgezion bog’lanish xosil qilib, kauchuk hajmi bo’yicha bir tekis taqsimlangan 
bo’lishi zarur. Armaturalash komponenti sifatida boshqa moddalarni, masalan, kremnezemni 
qo’llashni samarasi pastroq, chunki kauchuk va to’ldirgich molekulalari orasida spetsifik o’zaro 
boo’lanish xosil bo’lmaydi.
12.5. rasmda qora kuya bilan to’yintirilgan kauchukni elektron mikrosurati keltirilgan.