Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

 
12.2 rasmda ko’rsatilgandek 
dispers to’ldirgichli kompozitlarni
ikkita kenja sinfi bor – 
dispers fazasi yirik zarrazardan xosil bo’lgan kompozitla va matritsada tarqalgan (joylashgan) 
mayda dispersli to’ldirgichli kompozitlar. Ular orasidagi farq armaturalash yoki kuchaytirish 
mexanizmida. “Yirik zarra” termini matritsa va dispers faza o’rtasida atomlar yoki molekulalar 
darajasida o’zaro bog’lanish bo’lmasligini anglatadi, demak bunday sistemaga yaxlit muhit 
mexanikasiga qarab yondoshiladi. Ko’rilayotgan turdagi kompozitlarning ko’pida dispers 
fazaning zarralari matritsaga nisbatan qattiqroq va bikirliroq. Bunday zarralarni mavjudligi 
matritsa materialini zarralar atrofida ko’chishini chegaralaydi. Mazmunan, bu yerda ta’sir 
etuvchi kuchlanishlarni qayta taqsimlanish o’rni bor, ya’ni ular qisman dispers fazaning 
zarralariga o’tadi va u yuklamani bir qismini ko’taradi. Ko’rilayotgan holda kuchaytirsh darajasi 
yoki materialning mexanik xossalarini oshirish matritsa-to’ldirgich chegarasidagi bog’lanish 
darajasiga bog’liq. 
Matritsada taqsimlanagan mayda dispers to’ldirgichning o’lchamlari juda kichik: ularni 
diametri 0,01dan 0,1 mkm (10-100nm) diapazonida. Bu holda dispers faza va matritsani o’zaro 
ta’siri atom yoki molekulalar darajasida bo’ladi. Kuchaytirish mexanizmi tegishli bo’limda 
muhokama qilingan dispersion qotishga o’xshash.
 
 
 
 
 
 
 

---

74 
12.2. YIRIK ZARRALI TO’LDIRGICHLI KOMPOZITLAR 
To’ldirgichlar qo’shilgan ayrim polimerlar, ko’rilayotgan turdagi kompozitlarni tashkil 
qiladi. Bu holda to’ldirgich bazaviy materialni xossalarini yaxshilaydi yoki modifikatsiyalaydi, 
yoki qimmat polimerni bir qismini arzonroq to’ldirgichga almashtiradi.