Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Magniy qotishmalari. 
Magniyning Al, Mn, Zn, Si va boshqa elementlar bilan hosil 
qilgan birikmalari 
magniy qotishmalari 
deyiladi. Magniyning ba’zi quyma qotishmalari 
markalari, kimyoviy tarkibi va ishlatilish sohalari 9.3 –jadvalda keltirilgan. 
9.3–jadval
Magniyning quyma qotishmalari 
Markas
i 
Kimyoviy tarkibi, % 
Ishlatilish sohasi 
Al 
Zn 
Mn 
Si 
ML2 
0,1 
0,05 
1–2 
0,10 
Benzin baki bo’g’zi, armatura 
ML4 
5,0–7,0 
2–3 
0,15–0,5 
0,25 
Dvigatel, samolyot detallari 
ML5 
7,5–9,0 
0,2–0,8 
0,15–0,5 
0,25 
Samolyotsozlikda, kimyo qurilmalarida 
Bu qotishmalarning texnologik xossalari yaxshiligi, korroziyabardoshligi, yaxshi kesib 
ishlanishi, solishtirma puxtaligi yuqoriligi sababli ulardan samolyotsozlik va asbobsozlikda 
foydalaniladi. 
Titan va uning qotishmalari 
Titan ko’p tarqalgan metall bo’lib, yer qobig’ining 0,61 % ini tashkil etadi. Solishtirma 
og’irligi 4,5 g/sm
3
, suyuqlanish harorati 1800 °C. Titan ishlab chiqarishda ishlatiladigan 
minerallarga quyidagilar kiradi: 
•
rutil (TiO
2
);
•
ilmenit (FeOTiO
2
); 
•
titanit (CaOSiO
2
TiO
2
);
•
perovskit (CaOTiO
2
). 
Rutil 
tarkibida 60 % titan mavjud bo’lgan qizil tusli mineral hisoblanib, uning solishtirma 
og’irligi 6–6,5 g/sm
3
ga teng. 
Ilmenit 
tarkibida 59 % rutil mavjud bo’lgan qoramtir tusli yaltiroq mineral hisoblanadi, 
uning solishtirma og’irligi 4,56–5,24 g/sm
3
ni tashkil etadi. 
Titanit 
tarkibida 34–42% rutil mavjud bo’lgan sarg’ishdan qora ranggacha o’zgaradigan 
rangli mineral bo’lib, uning solishtirma og’irligi 3,4–3,6 g/sm
3
ga teng. 
Perovskit 
tarkibida 58–59 % rutil mavjud bo’lgan har xil rangli mineral hisoblanib, uning 
solishtirma og’irligi 4 g/sm
3
ni tashkil qiladi. 
Titan rudalaridan titan kontsentratsiyasini olishda ruda flotatsion yoki elektromagnit 
usulida to’yintiriladi. Keyin pechlarda suyuqlantiriladi. Bu jarayonda kontsentrat tarkibidagi 
temir oksidlari qaytarilib, pech tubiga yig’iladi. TiO
2
shlakka o’tadi. SHlak tarkibida
65–85 % TiO
2
, 15–20% SiO
2
va 01 % CaO bo’ladi. Sovitilgan shlak esa kukun qilinadi. Unga 
uglerodli va bog’lovchi moddalar qo’shilib, aralashtiriladi. Hosil qilingan aralashma qoliplarga 
jipslab joylashtiriladi va qizdirish orqali briketlar olinadi. Titanning bu birikmalariga ikki 
bosqichda ishlov beriladi. Titan briketlari xlor bilan ishlanib titan tetroxlorid (TiCl
4
) hosil 
qilinadi. Undan titan ajratib olinadi. Titan maxsus pechlarda 900–950°C haroratda vakuumda 

---

59 
tozalanadi. Texnik titanning TG00, TG0, TG1, TG2 markalari mavjud. Titan qotishmalari 
samolyotsozlik, kemasozlik, mashinasozlik, metallurgiyada va raketasozlikda ishlatiladi.