Reja: Yarim o`tkazgichli asboblar yordamida mantiqiy elementlar hosil qilish

BAZAVIY MANTIQ ELEMENTLARI.
Reja:
1. Yarim o`tkazgichli asboblar yordamida mantiqiy elementlar hosil qilish.
2. Mantiqiy elementlar sistemasi.
3. Yarim o`tkazgichli xotira elementlari.
Mantiqiy elementlar ko`pincha kontaksiz asboblar asosida tuzilib, dastur bilan boshqariluvchi sistemarlida qo`llaniladi. Bu elementlar bilan VA, YO`Q va XOTIRA mantiqiy funksiyalarini bajarish mumkin.
Mantiqiy element VA dan chiqish signali olish uchun uning birinchi va boshqa hamma kirishlariga signal berishlari zarur.
1-rasmda tranzistorlar (a) va yarimo`tkazgichli dioddan (b) tuzilgan “VA” mantiqiy elementllarini sxemasi ko`rsatilgan.
1-rasm. a-tranzistordan; b-yarimo`tkazgichli dioddan tuzilgan VA mantiqiy elementlarini sxemalari.
1-rasm. a-uchun element chiqishidan musbat potensial olish uchun hamma tranzistorlar bazasiga manfiy potensialli ilpulslar berish kerak bo`ladi.
1-rasm. b-uchun esa kirish qismlariga musbat signal berilsa, uning chiqish qismlarida ham signal hosil bo`ladi.
“YOKI” funksiyasini bajaruvchi mantiqiy element bir necha kirish va bitta chiqish qismiga ega bo`ladi. Bunda chiqish signalini olish uchun kirish qismlarini biri yoki hammasiga signal berish zarur.

Tranzistorlardan tuzilgan “YOKI” elementini sxemasi.

Tranzistorlardan tuzilgan “YO`Q” elementini sxemasi.
Bunda tranzistorlardan bittasini yoki hammasining bazasiga manfiy signal berilsa, u holda elementning chiqish qismida signal hosil bo`ladi.
Inversiya yoki mantiqiy inkor etish funksiyasi “YO`Q” operasiyasi deb ataladi. Bu operasiyaning boshqarilish sxemasi 3-rasmda ko`rsatilgan.
Bu erda kirishdagi signal “1” bo`lsa chiqishdagi “0” bo`ladi. Kirishdagi “0” bo`lsa chiqishdagi “1” bo`ladi, yani kirishdagi kuchlanish nolga teng bo`lganda tranzistor yopiq, kuchlanish chiqishdagi kuchlanishga teng. Kirishga signal berilganda tranzistor ochilib, undan va qarshilik dan tok o`tadi va qarshilikda kuchlanish pasayuvi hosil bo`ladi. Chiqishdagi kuchlanish ning qiymati kicik, yani “0” bo`ladi.
Shu uch asosiy mantiqiy element yordamida har qanday mantiqiy funksiyalarni bajarish mumkin. Shuningdek, kombinasiyalashgan, yani ikkita va undan ortiq operasiya bajara oladigan (maslan “YOKI”, “YO`Q”, “VA”) elementlari ham bor. Hozirgi vaqtda EXMlarda mantiqiy elementlar sistemasidan keng foydalaniladi. Funksional to`liq bo`lgan mantiqiy elementlar to`plami mantiqiy elementlar sistemasi deb ataladi. Qanday elementlardan hosil qilinganligiga qarab mantiqiy elementlar resistor – tranzistorli mantiq (PTM) diod – tranzistorlarni martik (DTM), tranzistor tranzistorli mantiq (TTM) va MOYA (metall oksid, yarimo`tkazgich) tranzistordan mantiq (TM)larga bo`linadi. Ko`rsatib o`tilgan mantiq elementlari harakteristikalari 1-jadvalda ko`rsatilgan.

Mantiq funkciya nomi	Shartli belgisi	Matematik belgilanish	Releli kontaky ekvivalent sxemasi
va		y=x1·x2
yoki		y=x1+x2
yo`q		y=x
yoki-yo`q		y=x1+x2
va-yo`q		y=x1·x2

4-rasm. “YO`Q” funksiyasini bajaradigan T-101 mantiq elementini elektr sxemasi.

Hozirgi kunda T seriyali tranzistorli bazaviy mantiq elementlari ko`p ishlatilmoqda. Quyida uni sxemasi (4-rasm) va ishlash prinspi bilan tanishamiz.
Ishlash prinspi: emmiterga nisbatan baza musbat bo`lsa tranzistor yopiq, manfiy bo`lsa ochiq. Kirishda signal bilan bo`linganda (1 va 2 klemmalar) bazadagi musbat potensial orqali transistor yopiq. Chiqishda (2 va 3 klemmalar) kuchlanish manbaa ko`rinishiga yaqin.
bu erda -yopiq tranzistor sakrab ochiladi.  va  ni rezistoorlardagi kuchlanish tushuvchi tarmoq kuchlanishga yaqin.
Chiqishdagi kuchlanish mantiqiy 0ga teng kirishdagi mantiq 1ga chiqishdagi mantiq 0ga to`g`ri keladi yoki uni teskarisi.

4-rasm. “YO`Q” funksiyasini bajaradigan T-101 mantiq elementini elektr sxemasi.

Bu erda T-tranzistor; 1-mantiq; 01-tip tuzilishini bildiradi.