Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Kelajak materiallari. “aqlli materiallar” 
“Aqlli” yoki (intelektual) materiallar deb ko’pgina zamonaviy texnologiyalarga ta’sir 
etuvchi sun’iy xolda ishlab chiqarilgan yangi moddalar guruxiga aytiladi. “Aqlli” tarifi ushbu 
materiallarga tashqi ta’sir o’zgarishlarini sezishi va belgilangan xolda o’zgarishlarni bartaraf 
etishi, trik organizmlarning sifatlari mavjudligi uchun qo’llaniladi. “Aqlli” materiallar 
tushunchasi yana odatiy moddalar va “aqlli” moddalardan tuzilgan murakkab tizmlar uchun xam 
keng tarqalgan.
Aqlli materiallar (yoki tizm) uchun komponent sifatida ayrim turdagi datchiklar ishlatiladi 
(kiruvchi to’lqinlarni aniqlovchi) bundan tashqari ijrochi tizmlar (aktivatorlar) qurilmaga 
moslashishi uchun javobgar vazifasida qo’llaniladi. Oxirgilari harorat o’zgarishi, yorug’likning 
jadalligi, magnit va elektr maydon kuchlanishiga javoban mexanik xossalar, shaxsiy chastotalar 
joylashuvi va qoliplarni o’zgartirish uchun ishlatiladi. Aktivatorlar sifatida to’rt turdagi 
materiallar ishlatiladi: qolipni o’zgartiruvchi qotishmalar, keramikaning pezoelektrik turlari, 
magnit striktsion materiallar va elektroreologik – elektromagnit suyuqliklar. 
“Xotira”li qotishmalar – deb harorat o’zgarganda deformatsiyadan keyin xam o’zining 
avvalgi 
xolatiga 
qaytuvchi 
metallarga 
aytiladi.(“Qiziqarli 
ma’lumotlar”ga qaralsin). 
Keramikaning pezoelektrik turlari - elektr maydon (yoki kuchlanish) dagi o’zgarishlarga javoban 
ular kengayadi yoki siqiladi, agarda ularning o’lchamlari o’zgarsa natijada elektr to’lqinlari 
kuchayishi yuzaga keladi.. Magnit striktsion materiallar pezoelektriklar reaktsiyasi bilan bir xil, 
ammo magnit maydon reaktsiyasini o’zgartirish imkoni mavjud. Elektroreologik va 
magnitoreologik suyuqliklar bu elektr va magnit maydon o’zgarishlariga javoban 
qovushvovlikning katta o’zgarishlariga chidamlilik muxitidir. Datchiklar sifatida qo’llaniluvchi 
materiallar, qurilmalar optik tola, pezoelektriklar (ular sirasiga ayrim polimerlar kiradi) va 
mikroelektromexanik qurilmalar, MEMS abbreviaturalari kiradi.
“Aqlli” qurilmalar misoliga vertolyotlarda parraklar aylangandagi shovqinni pasaytiruvchi 
tizimni keltirish mumkin. Pezoelektrik datchiklar parraklarga o’rnatiladi va ular deformatsiya 
natijasida kuchlanishni kuzatadi: to’lqin ushbu datchiklar orqali ishlovchi mexanizmga uzatiladi 
va kompьyuter yordamida “antishovqin” yuzaga keladi, vertolyot parraklari ishlashidan yuzaga 
kelgan shovqin kamayadi.