Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

5.1. MATERIALSHUNOSLIK NIMA UCHUN KERAK VA MATERIALLAR 
QO’LLANILISHI TEXNOLOGIYaSINI O’RGANISH NIMA UCHUN ZARUR. 
Biz nega materiallarni o’rganamiz? Ko’pgina olimlar va muxandislar, mashinasozlik 
soxasida ishlovchilar, quruvchilar, kimyo va elektrotexnika sanoati ishchilari ertami kechmi 
mahsulot tuzilishini tadbiq qilish masalasiga duch keladilar. Na’muna sifatida quyidagi 

---

28 
mahsulotlarni 
keltirish 
mumkin 
uzatmali 
shesternya, 
qurilishda 
foydalaniladigan 
konstruktsiyalar, neftni qayta ishlash uskunasi uchun detallar, integral chiplar. Albatta 
materialshunoslik bilan shug’illanuvchi olim va muxandislar materiallarni o’rganish masalasi va 
mahsulot tuzilishi muammolarini xal etishda yetakchilardan sanaladilar.
Ko’pgina xollarda bozorda mavjud minglab materiallardan mosini tanlash masalasi turadi. 
Yakuniy tanlovni amalga oshirish uchun bir qancha mezonlar mavjud. Xammadan avval 
mahsulot ishlatilish shartlari bilan tanishib chiqish lozim, chunki aynan ular materialning kerakli 
xossalarini aniqlaydilar. Faqatgina juda kamdan kam xollarda ko’rsatilgan talablarga ideal 
darajada mos keluvchi materiallar uchraydi. SHuning uchun ko’pincha materialning ayrim 
tavsiflari boshqa nisbatan zarur tavsiflarga almashtiriladi. Klassik misol – bu plastiklik va 
mustaxkamlik talabidir. Odatda juda yuqori mustaxkamlikka ega bo’lgan materiallar plastikligi 
yetarlicha bo’lmaydi. Bunday xollarda ikki yoki undan ortiq zarur xossalarni tanlash zarur.
Mahsulotni ishlatish jarayonida materialning xossasi nechog’lik pasayishini bilish juda 
muhim. Masalan, mustaxkamlikning sezilarli pasayishi haroratning oshishi yoki tashqi ta’sir 
korroziyasi oqibati bo’lishi mumkin. Va nixoyat xal qiluvchi asos iqtisodiy yechimga bog’liq 
bo’lishi mumkin. Yakuniy mahsulotning tannarxi qanday bo’ladi? Barcha qo’yilgan talablarga 
o’zining xossasi bilan ideal mos keluvchi material topish mumkin ammo bu juda qimmatga 
tushadi. Bu yerda xam yana muayyan murosaga kelish kerak. Yakuniy mahsulotning narxiga 
faqatgina material narxi emas balki tayyor mahsulotning qolplash jarayoni xarajatlari xam 
kirishini xisobga olish zarur. Turli xarakteristikadagi materiallar xossasi va tuzilishining 
bog’liqligi, mahsulot olish texnologiyasi va keltirilgan mezonlarga ko’ra olim yoki 
muxandisning aqilliy va ishonchli ravishda material tanlashi maqsadga muvofiqdir.