Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

 
Rasm 4.7.
Keramik materiallardan 
tayyorlangan oddiy mahsulotlar – 
qaychi ushlagichi, choy uchun 
chashka, qurilish g’ishti, taglik va 
shisha vaza. 
Polimerlar ikki turdagi materiallar kabi qattiqlik va mustahkamlikka ega emas. SHunga 
qaramasdan zichlik darajasi kamligi tufayli ularning mustaxkamlik va qattiqlik massasi ko’pgina 
metallar va keramika bilan tenglashtiriladi. Qo’shimchasiga ayrim polimerlar juda ham plastik 
va egiluvchandir, bu shuni anglatadiki, ularni turli shakllarga keltirish oson. Ular kimyoviy 
jihatdan inert va ko’pgina muhitlarda reaktivlikka ega emas. Polimerlarning kamchiligiga 
yumshash xossasi yoki nisbatan past haroratda parchalanishi va buning natijasida ularni 
qo’llashning chegaralanishini keltirish mumkin. Bundan tashqari polimerlar past elektr 
o’tkazuvchanlikka ega (4.8. rasm). 
4.8 rasmda polimerdan tayyorlangan bir qancha tanish mahsulotlar surati ko’rsatilgan. 
Polimeralar tuzilishi, xossalari, ishlatilishi va polimerlarni qayta ishlash kabi savollar tegishli 
bo’limlarda yoritilgan. 

---

24 
Rasm 4.8
. Polimer 
materiallardan tayyorlangan 
oddiy mahsulotlar – plastik 
oshxona jixozlari (qoshiq, 
sanchqi va pichoq), bilyard 
shari, velosiped shlemi, 
ikkita o’yin kubiki, o’t 
o’rish uskunasi g’ildiragi 
(plastmassali disk va 
rezinali shina) va plastik 
idish. 
MUAMMOLI VAZIYaT 
Gazlangan ichimliklar uchun qadoq
 
Gazlangan salqin ichimliklarni saqlash uchun qadoqlar materialiga qiziqarli talablar 
qo’yiladi: (1) U bosim ostidagi CO
2 
ni chiqarib yubormasligi kerak; (2) Zaxarli moddalarsiz, 
suyuqlikka ta’sirsiz, iloji boricha qayta ishlashga yaroqli; (3) Suyuqlik bilan to’ldirilgan qadoq 
yetarlicha mustaxkam bo’lishi, bir necha metr balandlikdan tashlanganda parchalanmasligi 
kerak; (4) Qadoq tayyorlash texnologiyasi va material tannarxi qimmat bo’lmasligi lozim; (5) 
Agar mahsulot avvaldan shaffof bo’lsa, u saqlash jarayonida optik xossalarini yo’qotmasligi 
lozim; (6) Mahsulot turli ranglarga bo’yalishi yoki unga dekorativ yorliqlar yopishtirish imkoni 
bo’lishi kerak. 
Gazlangan salqin ichimliklarni saqlash uchun qadoq tayyorlashda uch turdagi barcha 
asosiy materiallar ishlatiladi – metall (alyuminiy), keramika (shisha) va polimer (poliefir) bu 
bobning boshida suratda ko’rsatilgan. Ushbu barcha materiallar zaxarli moddalardan xoli va 
suyuqlik bilan o’zaro ta’sirga ega bo’lmasligi kerak. Barcha materiallarning afzalliklari va 
kamchiliklari mavjud. Masalan, alyumin qotishmalar yetarlicha mustaxkam (ammo mahsulot 
oson pachoqlanadi), devorlaridan gaz o’tmaydi, material ortiqcha qiyinchiliklarsiz qayta 
ishlanadi, ichimlikni sovutish oson, yorliqlar mahsulot yuzasiga oson yelimlanadi. Biroq alyumin 
qadoqlar shaffof emas va ishlab chiqarish uchun juda xam qimmat. SHisha a’lo darajadagi 
material, gaz diffuziyasiga qarshilik ko’rsata oluvchi, oson qayta ishlanuvchi va nisbatan arzon 
material. Faqatgina shisha mo’rt, kuch natijasida oson sinuvchan va bundan tashqari shisha 
idishlar yetarlicha og’ir. Plastik yetarli darajada mustaxkamlikka ega, butunligicha optik shaffof 
bo’lishi xam mumkin. Yengil va qimmat bo’lmagan material. Ammo CO
2
chiqarib yuborish 
bo’yicha u alyumin va shishadan sezilarli darajada ortda qoladi. Aniqlanishicha alyumin va 
shisha qadoqlarda saqlangan ichimliklar bir necha yil davomida kuchli gazlanganligicha qoladi 
bu vaqtda ikki litrli plastmas qadoqdagi gaz bir necha oyda butunligicha uchib ketadi.