Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Kerakli jihozlar: Amaliy mashg’ulotni bajarishda turli xildagi uslubiy qo’llanmalar, 
so’rovnomalar va plakatlardan foydalaniladi. 
Ishni bajarish uchun namuna: 
Mashinasozlikning umumiy qonuni bu eng kam sarf bilan (aqliy va jismoniy) mashinani 
yasash; oldiga qo’yilgan funktsional vazifalarini bajargan holda mashina detallari materiallarini 
tanlash ham shu qonunga bo’ysunadi. Material tanlab olingandan so’ng, detalni ishlash 
texnologiyasi-usuli tanlanadi. Bu esa birinchi navbatda ishlab chiqarish “programmasiga”, ya’ni 
ishlab chiqarish hajmiga (donalab, seriyalab, ko’plab ishlab chiqarish) bog’liq. Qolgan sharoitlar 
hisobga olinadi: asbob-uskunalarning borligi; keskich va boshqa asboblarning bor-yo’qligi, 
holati, boshqa korxonalar bilan bog’liqligi va h.k.
Detal materialini tanlash yuqoridagilarni hisobga olgan holda, uni mexanik xossalarini 
tanlashdan boshlanadi. Hamma talablarga javob bergan holda, bu yerda,uning tannarxi birinchi 
o’rinda turadi. Bu masalaning murakkabligi (qolaversa qiziqligi) arzon materialni tanlab, uni 
termik ishlab mexanik xossalarini qimmat materiallar mexanik xossalariga tenglashtirish 
mumkin. Bu holda termik ishlash to’rini va texnologiyasini to’g’ri tanlab olish yetarli 
ahamiyatga ega.
17
MASALA 1. –Sanoatni qaysi sohalarda titanni qo’llash “perspektiv”-bashoratli ? 
MASALA 2.-Al-Cu (3%-Cu+97% Al) tizimidagi alyumin qotishmasini qanday termik 
ishlashga duchor qilish mumkin? 
MASALA 3. Alyuminiy qotishmasini sun’iy eskirtirganda vaqt o’tishi bilan uning 
mustahkamligi pasayadimi? 
MASALA 4. Dyuralminiy konstruktsiyalari ko’pincha dyuralyumindan yasalgan 
“zaklyonka” lar bilan birlashtiriladi. SHu zaklyonkalarni pachaqlab-deformatsiyalab birikma 
olish uchun ular qaysi holatda bo’lishlari kerak ? 1) toblangan 2) toblangan va tabiiyeskirtirilgan; 
3) toblangandan so’ng 2-3 soat o’tgach 
MASALA 5. Nega magniy qotishmalari yomon deformatsiyalanadi ? 
MASALA 6. Rux bilan temirni zanglamaslikdan rux qanday saqlaydi. 
MASALA 7. Katta quvvatli transformatorlarning kontaktlari yoy erroziyasiga chidamli 
bo’lishi uchun qaysi materialdan yasaladi: 1-misdan; 2-alyuminiydan, 3-volьframdan, 4-mis 
bilan to’yintirilgan g’ovakli volьframdan. 
MASALA 8-Polimer materiallarda zarrachalar orasidagi bog’lanish to’rini toping? 
1-kovalent; 
2-qutbli 
(“polyarnыy”), 
3-makromolekula 
ichida-kovalentli; 
makromolekulalar orasida-qutbli. 
MASALA 9-Metall va polimerlarning kristallanish jarayonini “printsipial” farqi nimada ? 
17
Callister William D. Jr., Materials Science and Engineering, an Introduction. Wiley and Sons.UK 2014 (500 р.) 

---

148 
MASALA 10. –Metall va polimerlarning kristallanish haroratini “printsipial” farqi 
nimada? 
MASALA 11.-Sovuqqa chidamli (-20
0
S) rezinadan qayish (“remen”) yasalib, tezligi katta 
qayishli o’zatishda ishlatildi. Harorati 0
0
S da. ma’lum vaqtdan so’ng, u mo’rtligi uchun ishdan 
chiqdi. Sababi nimada ? 
MASALA 
12. 
Agar 
polimer 
materialini 
kiryadan 
(“filьera”dan) cho’zib 
o’tkazilayotganda uning uyushqoqligi o’zgarmasa nima bo’ladi ? 
MASALA 13-Baquvvat konstruktsion material sifatida qanday polimer materiallarini 
ishlatsa bo’ladi ? 
MASALA 14.Oddiy plastmassalar nimadan tarkib topgan ? 
MASALA 15. Podshipniklar uchun qanday plastmassalar ishlatiladi? 
1-kapron, 2-ftoroplast; 3-ftoroplast-4. 
MASALA 16. –kapron. Ortoroplast yaxshi antifriktsion xossaga ega, lekin 
mustahkamligi past. Bo’larni qaysi usul bilan ishlab podshipnik yasash mumkin. 1-vtulka 
devorini qalinlashtirib; 2-vtulkani metalldan yasab, ustiga plastmassa qoplash. 
MASALA 17-Kauchukni elastik “uprugiy” material sifatida ishlatsa bo’ladimi ? 
MASALA 18-Pribor korpuslarini qaysi materialdan yasash mumkin? 
1-stekplastikdan; 2-fenoplastiklardan 
3-voloknitlardan. 
MASALA 19-po’lat bilan shishani toblashda mustahkamlanishini nima farqi bor ? 
MASALA 20-Metall qirquvchi stanogini qirindisini ishchiga tegishini saqlovchi yorug’ 
o’tkazuvchi ekran, qaysi materialdan yasaladi?