Microsoft Word Автомобилни бошқариш ва ҳаракат лотин doc

Konstruktiv xavfsizlik – 
bu transport vositalarining ishlash jarayonida 
atrof-muhitga, harakat qatnashchilariga zarar yetkazishni yo‘qotish, 
shuningdek YTH og‘irlik darajasini pasaytirish qobiliyatiga aytiladi. 
Transport vositalarining konstruktiv xavfsizligi quyidagilarga bo‘linadi: 

faol; 

sust; 

avariyadan keyingi;

ekologik xavfsizlik. 
Faol xavfsizlik – 
transport vositasining yo‘l-transport hodisasini oldini 
olish (uning vujudga kelish ehtimolini kamaytirish) xususiyatlaridir. Faol 
xavfsizlik haydovchining transport vositasini (YTH boshlang‘ich davriga 
to‘g‘ri keladi) harakatlanish xarakterini o‘zgartirishga qodir bo‘lgan davrda 
vujudga keladi. 
Sust xavfsizlik – 
transport vositasining YTH oqibatlari og‘irliklarini 
kamaytiruvchi xususiyatidir. Sust xavfsizlik haydovchi xavfsizlik 
tadbirlarini ko‘rishiga qaramasdan avtomobilning harakatlanish xarakterini 
o‘zgartira olmaydigan va falokatni bartaraf qila olmaydigan (YTH 
kulminatsion davri) davrda vujudga keladi. Sust xavfsizlik ichki sust va 
tashqi sust xavfsizliklarga bo‘linadi.
Ichki sust xavfsizlik – transport vositasining ichidagi haydovchi va 
yo‘lovchilarning shikastlanmasliklari bo‘yicha xavfsizliklarini oshirish va 
hayotlarini saqlab qolish hamda yuklarni saqlashni ta’minlash bo‘yicha 
konstruktiv xususiyatini belgilaydi. 
Tashqi sust xavfsizlik – harakatlanishning boshqa qatnashchilari 
uchun YTH oqibatlari og‘irliklarini kamaytirish qobiliyatidir. 
Halokatdan keyingi xavfsizlik 
– 
transport vositasining YTH to‘x-

---

85 
tagandan keyin (YTH so‘nggi yakuniy davri) uning oqibatlarini zudlik 
bilan bartaraf etish xususiyati (ya’ni avtomobilning yonib ketishi, 
harakatlanishning boshqa qatnashchilarini urib yuborishi va h.k.). 
Ekologik xavfsizlik 
– 
transport vositasining normal foydalanish 
jarayonida atrof-muhitga va harakatlanishning qatnashchilariga salbiy ta’siri 
darajasini kamaytiruvchi xususiyatlari. Ekologik xavfsizlik yuqoridagi 
transport vositalarining xavfsizligi bilan chambarchas bog‘liqdir. 
Transport vositalarining xavfsizlik tarkibida yuzaga keladigan 3 ta 
turdagi xavfsizlikdan farqli ravishda, transport vositasining kundalik ishi 
davomida namoyon bo‘ladi. Harakatlanish xavfsizligini ta’minlash uchun 
avtomobil yo‘llariga foydalanish uchun chiqarilayotgan barcha transport 
vositalari ularning kattaliklari va massasini chegaralovchi talablarga javob 
berishi shart. 
Transport 
vositalarining 
geometrik 
parametrlari 
harakatlanish 
xavfsizligiga katta ta’sir ko‘rsatishini hisobga olib, O‘zbekiston Respublikasi 
hududida Vazirlar Mahkamasining 1995 yil 11 yanvardagi 11-sonli qaroriga 
binoan quyidagi eng katta yo‘l qo‘yiladigan kattaliklar qabul qilingan: 

gabarit kengligi 
2,5 m 

gabarit uzunligi, shundan: 
 – yakka avtomobil 
12 m 
 – tirkama yoki yarim tirkamali tyagach 
20 m 
 – avtopoyezd va g‘ildirakli traktor poyezd 
24 m 

gabarit balandlik 
4 m 

avtomobil yoki avtopoyezdning o‘qiga
tushadigan og‘irlikning eng ko‘p miqdori 
10 t 

avtotransport vositasining maksimal og‘irligi 
40 t 
O‘zbekiston Respublikasida foydalanishdagi qurilish me’yoriy 
qoidalariga asosan barcha yo‘llarda harakatlanadigan avtomobillar ikkita – 
A va B guruhga ajratilgan.
A guruhidagi avtomobillardan 
faqat mujassamlashgan kapital qoplamali 
yo‘llarda foydalanish mumkin. Unda o‘qqa tushadigan og‘irlikning eng 
ko‘p miqdori 100 Kn, ikkita juftlashgan ko‘prikka ega avtomobillarda esa 
180 Kn ni tashkil etadi. 
B guruhdagi transport vositalari 
har qanday turdagi yo‘llarda ishlay 
oladi. O‘qqa tushadigan og‘irlik ularda 60 Kn ga teng biroq, ikkita 
juftlashgan ko‘prikka 110 Kn dan oshmasligi lozim.