Sh. A. Alimov, O. R. Xolmuhamedov, M. A. Mirzaahmedov

Algebraik ifodalar
8. Algebraik ifoda
— amallar ishoralari bilan birlashtirilgan son-
lar va harflardan tuzilgan ifoda. Algebraik ifodalarga misollar:
2
2
.
2(
); 3
2
1; (
) ;
x y
z
m n
a
ab
a b
+
+
+
-
-
Algebraik ifodaning qiymati
– bu ifodadagi harflar sonlar bilan
almashtirilgandan keyin qilingan hisoblash natijasidagi son. Masalan,
a
= 2 va 
b
= 3 bo‘lganda 3
a
+2
ab – 
1 ifodaning son qiymati 3
∙
2 +
+ 2
∙
2
∙
3 – 1 = 17 bo‘ladi.
9. Algebraik yig‘indi
– «+» yoki «–» ishoralari bilan birlashtirilgan
bir nechta algebraik ifodalardan tuzilgan yozuv.
Qavslarni ochish tartibi.
1) Agar algebraik ifodaga qavs ichiga olingan algebraik yig‘indi
qo‘shilsa, u holda shu algebraik yigindidagi har bir qo‘shiluvchining
ishorasini saqlagan holda qavslarni tashlab yuborish mumkin, masalan,
14 + (7 – 23 + 21) = 14 + 7 – 23 + 21,
a + 
(
b – c – d
)
= a
+ 
b – c – d.
2) Agar algebraik ifodadan qavs ichiga olingan algebraik yig‘indi
ayirilsa, u holda shu algebraik yig‘indidagi har bir qo‘shiluvchining
ishorasini qarama-qarshisiga almashtirilib, qavslarni tashlab yuborish
mumkin, masalan,
14 – (7 – 23 + 21) = 14 – 7 + 23 – 21,
a 
– (
b 
–
 c 
–
 d
)
= a 
–
 b 
+
 c 
+
 d.
10. Birhad
— sonli va harfiy ko‘paytuvchilarning ko‘paytmasidan
iborat algebraik ifoda.
Birhadlarga misollar: 3
ab
, –2
ab
2
c
3
, 
a
2
, 
a
, 0,6
xy
5
y
2
, –
t
4
.
Masalan, 3
a
2
(0,4) 
∙
 b
(–5)
c
3
birhadning sonli ko‘paytuvchilari 3; 0,4;
–5, harfiy ko‘paytuvchilari esa 
a
2
, 
b
, 
c
3
.
Standart shakldagi birhad
— birinchi o‘rinda turgan faqat bitta
sonli ko‘paytuvchidan va har xil harfiy asosli darajalardan tuzilgan birhad.

---

214
Birhadni standart shaklda yozish uchun uning hamma sonli ko‘pay-
tuvchilarini o‘zaro ko‘paytirish va natijani birinchi o‘ringa qo‘yish,
so‘ngra bir xil harfiy ko‘paytuvchilarning ko‘paytmasini daraja shak-
lida yozish kerak.
Birhadning koeffitsiyenti
— standart shaklda yozilgan birhadning
son ko‘paytuvchisi.
Masalan, 
2
3
4
abc
birhadning koeffisiyenti 
3
4
ga teng, –7
a
3
b
birhad-
ning koeffitsiyenti –7 ga teng, 
a
2
bc
birhadning koeffitsiyenti 1 ga
teng, –
ab
2
birhadning koyeffitsiyenti –1 ga teng.